brede deuren in ooit blinde muren (sv)

Meteen denk ik aan het muurwerk van de Friese romaanse kerken, die de geschiedenis van een millennium vertellen. Niet voor niets speelt het zo'n grote rol in mijn roman Brandsporen. Je hoeft je handen maar tegen die stenen te houden of de geschiedenis spoelt door je heen. De kou en de diepe duisternis van duizend jaar geleden. Het grote Godsvertrouwen dat de mensen bezield moet hebben om met zoveel moeite zoveel moois tot stand te brengen. Een vaste burcht, in een tijd die aan alle kanten door onzekerheid belaagd werd.
Twee kleine deuren hadden ze, die oude kerken. Die in de zuidmuur voor de mannen, de noordelijke voor de vrouwen. Ook stond daar het doopvont, als extra bescherming tegen de heersers der duisternis.
Toen dergelijke 'primitieve' gebruiken uitstierven, werd de noorddeur dichtgemetseld. Soms dichtte men ook de zuiddeur, en kwam er een nieuwe ingang onder de toren door. Zo ontstond de legende van de noormannenpoortjes. De grond van het kerkhof werd hoger, de poortjes navenant lager. De noormannen hadden ze speciaal zo gebouwd, dan moesten de Friezen die de kerk verlieten elke keer een buiging naar het noorden maken.
Maar vaker wordt de zuiddeur vergroot, en worden in plaats van de kleine romaanse venstertjes grote gotische ramen ingebroken. Er zij licht! Het hemelsch Jeruzalem is nu al hier! En de kleine venstertjes zijn enkel nog aan een moet of een voeg in het metselwerk te herkennen.
Het waren geen blinde muren, in de romaanse tijd. Het waren ziende muren. De romaanse kunst is een schouwende kunst. Het kunstwerk en het gebouw stellen iets aanwezig niet door het te tonen, maar door een sfeer te scheppen die de verbeelding aanwakkert. Een romaanse kerk is als een donkere sterrenhemel, de sterren als gaatjes in een duister firmament dat het goud daarachter laat vermoeden.
Iemand vroeg mij pas of ik ook spiritueel was. Tja. Ik weet dat we over de interpretatie van dat begrip een verschillende opvatting hebben en zeg maar niet veel. Later gaat het over die "ouderwetse" kerk bij hen in het dorp. Kost kapitalen aan onderhoud. Het is een van de mooiste, oudste kerken in Friesland. Ben je spiritueel als je niet voelt hoe rijk het geestesleven in die stenen is?

Afbeelding: kerk Jelsum, noordmuur, tufsteen