Ik schreef al over die mooie opdracht-in-drievoud, van een vader voor zijn drie dochters. De eerste versie mislukte doordat ik veel te dik papier had gebruikt voor de achterkant.
Voor de tweede versie koos ik origamivelletjes, met een patroon dat voor mijn gevoel paste bij hoe de vader zijn dochters beschreef. Daarbij vond ik de pianoscharnier met dunne stokjes erg mooi passen. De afbeeldingen zocht ik zowel passend bij hun lievelingskleuren als hun eigenschappen, werk en hobby's.
En toen de tekst, die moest liefst in het Nederlands. Als je googelt op vader-dochter-gedichten of –citaten, spat het glazuur van je tanden van de zoetigheid, kitsch en clichés. Dus uiteindelijk heb ik ervoor gekozen uit de teksten van de opdrachtgever de meest poëtische zinnen te kiezen. Ik heb ze hier geblurd vanwege de privacy.
de blauwe boekjes
the Hill we Climb – vertaling
Nadat ik de Hill We Climb vertaalgroep had aangemaakt op Facebook, hebben we een tijdje intensief van gedachten gewisseld over vertalen en alles wat daarbij komt kijken. Ik heb er zelf ook wat blogjes aan gewijd.
We hebben deel voor deel onze vertaalde stukken vergeleken, elkaar inspirerend. Het bleek al snel hoeveel meer routine een professionele vertaler heeft om er mooi soepel Nederlands van te maken.
Sommigen lazen geïnteresseerd mee en deden suggesties.
Intussen ging de storm weer wat liggen, al wordt er in verschillende landen nog wel over geschreven. Uit Nederland is geloof ik het laatste nieuws dat Meulenhoff (de uitgeverij van Marieke Lucas Rijneveld) voor de vertaling gaat samenwerken met de splinternieuwe uitgever Wilde Haren.
Uiteindelijk hebben Sietske en ik samen de definitieve versie gemaakt. Het grootste aandeel leverde Sietske, maar we hebben toch over veel dingen gezamenlijk geconfereerd. Sommige vondsten van mezelf vond ik toch wel mooi, en zij gelukkig ook. *bloost*
Dus: hier komt-ie. De Heuvel Op!
De heuvel op
Als het dag wordt vragen wij ons af
waar vinden we licht in deze eindeloze schaduw?
Het verlies dat we dragen,
een zee te doorwaden.
We hebben de buik van het beest getrotseerd,
we hebben geleerd dat rust niet altijd vrede is
en de normen en noties
van recht niet altijd rechtvaardig.
En toch is de nieuwe dag nu daar,
voordat we het wisten.
We hebben het gedaan,
we hebben het op de een of andere manier doorstaan
en een natie gezien die niet gebroken is,
maar gewoon nog niet af.
Wij, de erfgenamen van een land en een tijd
waarin een mager Zwart meisje,
afstammend van slaven en opgevoed door een alleenstaande moeder,
ervan kan dromen om president te worden
en nu haar tekst voor eentje mag voordragen.
En ja, we zijn verre van gepolijst,
verre van ongerept,
maar we streven niet naar perfectie;
we willen heel bewust een eenheid smeden,
een land opbouwen voor alle culturen, kleuren, karakters en condities.
En dus richten we onze blik niet op wat er tussen ons staat,
maar op wat er vóór ons staat
We dichten de kloof omdat we,
als we onze toekomst voorop willen zetten,
onze verschillen opzij moeten zetten.
We leggen onze wapens neer
zodat we elkaar
de hand kunnen geven.
We wensen niemand kwaad, maar iedereen het goede toe.
Laat de wereld in elk geval dit zeggen:
dat we bleven groeien toen we verdriet hadden,
dat we bleven hopen toen we pijn leden,
dat we bleven doorgaan toen we moe waren,
dat we voor altijd verbonden zullen blijven, zegevierend,
niet omdat we nooit meer zullen verliezen
maar omdat we nooit meer verdeeldheid zullen zaaien.
In de Schrift staat te lezen dat ieder
onder zijn eigen wijnstok en vijgenboom mag zitten
en niet meer bang hoeft te zijn.
Als we dat in onze tijd willen waarmaken,
winnen we niet door geweld
maar door bruggen te bouwen,
dat is de ons beloofde open plek.
We gaan de heuvel op,
als we maar durven.
Want Amerikaan zijn is meer dan geërfde trots,
het is het verleden dat we betreden
en hoe we het herstellen.
Er was een kracht die ons volk wilde verdelen
in plaats van samen te delen,
die ons land wilde belagen om de democratie te vertragen
en daar ook bijna in slaagde.
Maar ook al kun je de democratie tijdelijk vertragen,
ze kan nooit definitief worden verslagen.
Die waarheid,
dat geloof, geeft ons vertrouwen.
Want terwijl wij onze ogen op de toekomst richten,
kijkt de geschiedenis naar ons.
Dit is het tijdperk van de verdiende verlossing.
In het begin waren we bang,
we waren nog niet klaar
om zo’n verschrikkelijk uur te beërven,
maar toen het eenmaal aanbrak vonden we de kracht
om een nieuw hoofdstuk te schrijven,
om onszelf hoop en geluk te wensen.
En terwijl we ons eerst afvroegen
hoe kunnen we ooit een ramp de baas worden?
zeggen we nu
hoe zou een ramp ons de baas kunnen worden?
We marcheren niet terug naar het verleden
maar gaan de toekomst tegemoet
een land dat aangeslagen is maar heel,
dat lankmoedig maar onverschrokken is
dat vurig is en vrij.
We laten ons niet keren
of intimideren,
want we weten dat onze luiheid en laksheid
overgaan op de volgende generatie.
Onze blunders worden hun lasten
maar één ding is zeker:
als we genade mengen met macht
en macht met recht,
dan laten we liefde na
en krijgen onze kinderen het recht om alles te veranderen.
Laten we dus een land achterlaten
dat beter is dan het land dat ons werd nagelaten.
Met elke ademtocht uit mijn bronzen borst
veranderen we deze gewonde wereld in een wonderwereld.
We staan op uit de gouden heuvels van het westen,
we staan op uit het stormachtige noordoosten,
waar onze voorouders hun revolutie begonnen.
We staan op uit de meersteden van het middenwesten,
we staan op uit het zonovergoten zuiden.
We zullen herbouwen, verzoenen en vernieuwen
en in elke uithoek van de natie en
elke windstreek van ons land
zal ons volk opstaan, divers en prachtig,
gehavend en prachtig
Als het dag wordt stappen we uit de schaduw,
vurig en zonder vrees.
De nieuwe dag bloeit van bevrijding,
want er is altijd licht,
als we maar moedig genoeg zijn om het te zien
als we maar moedig genoeg zijn om het te zijn.
Amanda Gorman
vertaling: Sietske Boonstra en Hella Kuipers
weer eens een gezellig narcismeverhaal
Het gaat alweer een tijdje helemaal niet goed: verschrikkelijk moe, veel pijn, koortsig gevoel (het zal toch geen corona zijn?). Het heeft zijn weerslag op alles. Knutselen mislukt, #ommetje raakt in het slop, ik ben te moe om te koken, ik slaap slecht, ik kan niet meer rekenen en snijd de verkeerde maat omslag voor boekjes. Ik dwing mezelf om door te gaan (ik heb een mooie opdracht) en verpest alles. Ik plak van die mooie papieren op de achterkant van de harmonica's (het is een opdracht in drievoud) en kom erachter dat ze veel te dik zijn, waardoor de vouwen helemaal ongelijk worden. Alles moet over: nieuwe harmonica's snijden, vouwen en verven, en nieuwe gelli prints maken.
Door door door – tot het niet meer gaat.
En dan terugzoeken naar de oorzaak.
En hem vinden. Het is de verkiezing van Trump all over again. Eén april. De dag waarop Mark Rutte door de mand viel als een gaslightende narcist. Kruising tussen paps en exgenoot. Iemand die glashard mag liegen omdat hij ons eindeloos voorhoudt hoe betrouwbaar hij is. Iemand die prat gaat op zijn eerlijkheid. Ik blééf kijken, dat is het rare. Die fascinatie is de fascinatie van zo'n konijn voor de koplampen van een auto. Geen vecht of vlucht, maar bevriezing. Weten dat het weer gebeurt en dat je geen kant uit kunt.
Vandaag las ik een goed artikel over hoe traumatisch geestelijke mishandeling is. Heel anders dan bijvoorbeeld een gewelddadige gebeurtenis. Dit veroorzaakt werkelijk psychische aandoeningen.
Een alinea sprong eruit voor mij:
Dubbelzinnig taalgebruik is vrijwel standaard. Iris: "De pleger gebruikt mooie woorden om zijn luchtkasteel mee te bouwen. Maar iets wordt pas waar als je het daadwerkelijk ervaart. Als hij dus woorden gebruikt als ‘met elkaar omgaan op basis van respect’, dan schreeuwen die woorden om toetsing. Hoe gaat hij met jou en anderen om? Narcistische mensen zetten dergelijke taal in om het gedrag van lastige mensen bij te sturen. Woorden zijn dus wapens."
Ik hoor het paps zeggen: "We moeten elkaar wel kunnen vertrouwen." (Dat was meestal als ik 5 minuten te laat thuiskwam.) En hoe vaak heb ik niet moeten horen hoe gewéldig het was dat hij als opvoeder was teruggekomen op een straf. Ik had mijn nieuwe witte sandalen vuilgemaakt buiten, en moest met blote benen naar bed. Later mocht ik er weer uit, want ze hadden bedacht dat ik er zelf niet veel aan had kunnen doen. Ik herinner mij het voorval niet, maar het werd eeuwig en altijd te berde gebracht als bewijsmateriaal voor hóe geweldig flexibel mijn opvoeding was.
HA bloody HA.
Van Rutte dacht ik tot nu toe dat hij weliswaar van de VVD was maar toch het beste voorhad met het land. Nu hoorde ik hem dingen zeggen als dat het all about character was, en dat Nederland een land was dat fouten vergaf (en de VVD een dito partij, HA bloody HA), en dat hij toch geen motief had om te liegen. Hij was integer en beschouwde zijn baan als een Heilige Taak.
Hij ratelde maar door zodat niemand er een woord tussen kreeg want ze waren te fatsoenlijk om hou je bek te zeggen. Zijn teflon glimlach had plaatsgemaakt voor de nietsontziende arrogantie van de macht.
Ik heb eerlijk sorry gezegd, ik heb eerlijk toegegeven dat ik een fout hebt gemaakt, het zijn bekende zinsneden uit het #Gaslighting-repertoire. Dan laat je het als mishandelde wel uit je hoofd om erop terug te komen. De mishandelaar heeft immers altijd de morele overhand.
Elke keer als ik nu de woorden "vertrouwen herstellen" hoor voel ik de machteloze woede weer omhoogkolken. Een narcist verdient geen tweede kans!
boekrol!
Ik schreef al dat het idee van een boekrol me enorm aansprak. Dan krijg ik meteen visioenen die véél mooier zijn dan ik ooit zou kunnen maken. Vooral met heel veel goud, in dit geval. Dus ik scheurde een reep vitrage af en verfde die goud.
Dat leg ik dan op vuilniszakken te drogen, en de kant die op de zak ligt wordt heel raar plastic-ig. Die beplakte ik met dunne bladzijden uit een boek. Want dat had ik inmiddels door, het moest allemaal heel dun wilde ik het oprolbaar houden. Ik liet het geval drogen gewikkeld om een deegroller, en ging intussen verder met gelli prints maken op deli papier. Dat werd zo etherisch, ik vond het prachtig. Daarvan plakte ik stroken over de boekbladzijden heen, en weer rolde ik het op rond de deegroller. (Ook oude lakens komen goed van pas.)
Plaatjes haalde ik uit Happinezzen omdat het papier van kunstboeken ook te dik is. Ik vond ze wat te glossy en heb ze gedistressed met schuurpapier. En dan wordt je opeens een prachtige en toepasselijke tekst aangereikt, dat blijft toch een bijzonder soort synchroniciteit.
| an artist is typically a being that's filled with so much passion love, or pain for certain lands people, ideas, or images that all they can do with that overflow is bleed it out by creating and with this type of art the energy will be shifted from the depths of them and into the depths of the audience to be felt it is a dance a transference an intimacy it is to touch and awaken another human in a place they hadn't known was aching or sleeping both are opened both are nourished both are transformed Victoria Erickson |
een kunstenaar is typisch zo'n wezen vertaling Hella Kuipers |
het boekje is te koop voor €17,95
challenge
Ik heb lang niet altijd zin om mee te doen met een challenge, maar deze leek me leuk: een snippet roll in de kleuren van de regenboog. Niet zoals gebruikelijk van lapjes stof en andere textielige dingen, maar van collage. Ik zag hem meteen voor me als een boekrol en beplakte enthousiast een lange strook papier met vloeipapier in de goede volgorde van kleuren. Elke dag kregen we een opdracht: 1) zonsopgang 2) organische vormen 3) insecten 4) vogels 5) mensen 6) deur 7) bloemen 8) huisdier 9) picknick 10) nacht.
Doorgewinterde collagemakers begonnen meteen op de rol en lieten de verschillende kleuren mooi in elkaar overvloeien met verf en inkt. Bij mij werden het losse schilderijtjes die veel te dik en te stijf waren om op te rollen. Het idee van de boekrol liet me niet los, er zullen er vast wel een paar verschijnen, maar niet met deze opdracht.
Wat te doen met de losse pagina's? Hoe maak je die aan elkaar? Toen kwam op het juiste moment de slip knot binding voorbij. Schuifknoop, in goed Nederlands. Ik vond een goed uitlegfilmpje en ook een bolletje regenbooggaren dat daar prachtig bij paste! (Niet geschikt voor boekbinden, hoor, er zit te veel rek in. Ik heb mij inmiddels een paar klosjes gewaxt garen aangeschaft.) Als omslag koos ik een stukje Liberty behang.
Nu is een boekje voor mij geen boekje zonder tekst. (Nou, behalve Monkie dan.) Ik zocht gedichten over kleur, citaten over kleur, maar niets sprak me erg aan. Toen ben ik maar gewoon woordjes gaan snijden uit een oud reisboek.
klik op de afbeeldingen en houd je telefoon horizontaal
het boekje is te koop voor €15,95
vertalen – een voortgangsbericht
Een ander aspect van bezig zijn met de vertaling van een gedicht, is dat je – mijn – mening over het gedicht verandert. Dat heb ik tot nu toe niet meegemaakt bij de gedichten die ik voor de boekjes heb vertaald. Daar liep ik er vooral tegenaan dat Engels zo'n mooie beknopte taal is, met zinnen waar je in het Nederlands op je klompen doorheen stampt. Of ik voelde me onmachtig om de subtiliteit ervan in het Nederlands te verwoorden. Dat komt misschien wel door 15 jaar Engelstalig buitenland en sindsdien voornamelijk Engelse boeken lezen, ik voel de nuances goed aan maar weet er vaak geen equivalent voor.
Bij The Hill We Climb merk ik dat het – los van de inhoud, de boodschap, en het feit dat spoken-word-poëzie een andere tak van sport is, los van Gorman's performance – toch af en toe door de mand valt als niet zo'n goed gedicht. (Sietske, zelf professioneel vertaler, zei dat al eerder, toen was ik het nog niet met haar eens).
Zinnen rammelen soms grammaticaal, het staat vol aan-elkaar-brei-woorden als while en but en for. Dat is geen probleem als het voorgedragen wordt, dan is het juist fijn, dan heb je als toehoorder de kans om bij te blijven. (Bij poëzievoordrachten kan ik dat vaak niet, dan wil ik het nog een keer horen, of nalezen.) Maar op schrift wordt dat opeens bijna onvermogen.
Onvermogen om zo precies mogelijk te zeggen wat je bedoelt. Want dat moet een gedicht doen, vind ik.
[nog even terzijde]
Ik schreef in het vorige stuk ook over de vertaling van Ocean Vuong, en daar stuitte ik meteen aan het begin op een blunder van jewelste.
What is a country but a life sentence? wordt als volgt vertaald:
"Wat is een land anders dan de straf van een levenslange zin?"
Weet die vertaler niet dat life sentence gewoon 'levenslang' betekent?
het getouw van mijn geest
Ik begon begin februari al aan dit boekje (min of meer tegelijk met het eerste boekje met weefwerk). Toen kwam er opeens vanalles tussendoor, en bovendien had ik geen idee waarmee ik het, toen het eenmaal in elkaar zat, betekenisvol moest vullen.
En toch, als ik dan begin te googelen ("poems about weaving" in dit geval) komt er opeens inspiratie.
Ik vond het gedicht van Kabir zo mooi, het kan overal over gaan, God, de Geliefde, Inspiratie, Rust, en daardoor greep ik ook meteen naar het boek over Indiase kostuums om er gewaadjes voor de uitgeknipte poppetjes van te maken.
| I weave your name on the loom of my mind, To make my garment when you come to me. My loom has ten thousand threads The sun and moon watch while I weave your name; These are the wages I get by day and night I weave your name on the loom of my mind And to comb the twists and knots of my thoughts. For you have come to me, drawn by my weaving, — Kabir |
Ik weef jouw naam op het getouw van mijn geest Mijn getouw heeft tienduizend draden De zon en maan kijken toe terwijl ik jouw naam weef; Dit is het loon dat ik ontvang dag en nacht Ik weef jouw naam op het getouw van mijn geest en om de kronkels en knopen uit mijn gedachten te kammen. Want jij kwam tot mij, gelokt door mijn gestadig weven, vertaling Hella Kuipers |
het boekje is te koop voor €17,95
panikgras
Als ik aan het gelliprinten ben, kies ik meestal maar willekeurig wat kleuren. En daar zitten dan achteraf altijd een paar bij die ik niet echt mooi vind. Toch moeten ze "op" voor mijn gevoel, dus zo knutselde ik een vleugelboekje met dat moeilijke paars. Het valt me ook elke keer op dat ik heel moeilijk collageplaatjes kan vinden met paars. Net alsof schilders er ook niet van houden.
Ik had behoefte aan duistere plaatjes. Sommige boekjes zijn alleen voor de mooi, andere zijn voor het uitdrukken van iets minder moois. Uit de krochten van de ziel, zogezegd. En wat is het dan een genot om de onverwoorde gevoelens zo mooi verwoord te zien. Door Louise Glück, ik begin haar werk steeds meer te waarderen. (Ik schreef al over het vertalen van dit gedicht.)
| WITCHGRASS
Something If you hate me so much as we both know, I’m not the enemy. and you can’t rest until It was not meant I don’t need your praise I will constitute the field. Louise Glück |
DRAADGIERST (PANIKGRAS)
Iets Als je mij zo haat we weten allebei ik ben niet de vijand. en je kunt niet rusten tot Het was niet bedoeld Ik heb jouw lof niet nodig Ik vorm dan het veld. vertaling Hella Kuipers |
vertalen
Ik heb nu een vertaalgroep aangemaakt op Facebook, voor het vertalen van The Hill We Climb. Ik hoop dat we met een stel mensen veel plezier zullen beleven aan deze klus. Ik vind vertalen fascinerend.
Zo heb ik voor mijn nieuwste boekje ik het gedicht Witchgrass van Louise Glück gebruikt en gewoontegetrouw vertaald voor op mijn blog. Witchgrass bleek in het Nederlands draadgierst te heten, niet bepaald een poëtisch woord, het sluit ook niet aan bij het gedicht. Wat dan? Het vertalen als heksengras? Dat klonk me te veel naar heksenkaas. Zoek zoek, google google, en uitiendelijk kwam ik uit bij een beschrijving van het gras in een oud boek: panikgras. Dat panik heeft te maken met de Latijnse naam (panicum cappilare) die erop duidt dat het een broodgewas is, maar er klinkt ook paniek in door. Dat past veel beter bij het gedicht.
Met onze leesclub (die meevaart op de keuzes van de Literatuurclubs Drenthe) lezen we deze maand Op aarde schitteren we even van Ocean Vuong. Normaal gaat een en ander gepaard met een lezing- en vragenavond, nu moet dat allemaal digitaal. Ook krijgen we er een leeswijzer bij, die deze keer is samengesteld door Esmé Boom. Ik volg haar op Goodreads, en zij heeft haar bedenkingen bij de vertaling. Ik heb me voorgenomen origineel en vertaling (als e-book bij de bibliotheek) naast elkaar te lezen. Lijkt me heel leerzaam.
En dan nu aan de slag met The Hill We Climb!
Ik strand al meteen bij de titel. Begrijpen wat er staat wil nog niet zeggen dat je weet hoe je dat moet vertalen. De heuvel die we beklimmen? De berg die we beklimmen? Er staat toch geen mountain? Het klinkt ook bijbels, iets van eyes to the hills? Psalm 121, zo blijkt, en daar staat in het Engels de ene keer hills, de andere keer mountains, en in het Nederlands 'ik sla mijn ogen op naar 't gebergte.'
In bijbelland heb je meer bergen dan heuvels, dunkt mij.
De berg die we beklimmen.
De vier marcherende lettergrepen van de titel worden hier een vermoeiend zevenlettergrepig gestruikel. Schiet opeens door mijn hoofd: Bobbejaan, klim die berg.
Beklim de berg? Te commanderend.
De berg beklimmen? Een berg beklimmen? De bergen in? Te jodelig.
De zinsnede komt in het gedicht zelf ook voor:
Scripture tells us to envision that everyone shall sit under their own vine and fig tree and no one shall make them afraid.
If we’re to live up to our own time, then victory won’t lie in the blade, but in all the bridges we’ve made.
That is the promise to glade, the hill we climb, if only we dare.
Het gaat om uitzicht, om open plekken, om uitstijgen boven … om de berg op te klimmen in plaats van in het dal te blijven.
We will rise from the golden hills of the west.
Ik geloof dat ik het toch houd bij De Berg Beklimmen.
Wat meteen een mooie metafoor is voor het werken aan deze vertaling.
SCHUTTINGTAAL
Er is elke maand een nieuwe challenge op de boekbindgroep. Voor februari was het wood en er verschenen de prachtigste exemplaren met echt boombast of echte takjes.
Ik deed het met een simpele karton-van-de-action schutting, en omdat ik toen nog in de matjevlechtstand stond, vlocht ik mooie gebloemde strookjes tussen de planken door. Uit gelli prints knipte ik wijzende mensfiguurtjes, die naar een mooie tekst op de schutting zouden wijzen. Schuttingtaal maar dan anders.
Ik was nog met 2 andere boekjes bezig ook, maar opeens kwam er vanalles tussendoor. Ik heb er in de nieuwsbrief al over geschreven, hoe ontzettend rommelig het was in mijn hoofd. Dat is slecht voor de creativiteit, en tegelijk kun je (kan ik) niet anders dan je er maar aan overgeven tot het uitgewoed is.
Onder zulke invloeden begin ik ook aan grote projecten. Ik had bij iemand zo'n schitterend altered book gezien, kon ik ook niet zoiets?
We gaan het zien. Tot nu toe heb ik alleen ronde gaten geknipt en bij elkaar passende papiertjes uitgezocht.
Afgelopen zondag kwam ik er eindelijk aan toe om de woorden op de schutting te kalken en een buikbandje te maken.
FALL IN LOVE, NOT IN LINE
BUILD A LONGER TABLE, NOT A TALLER FENCE
RESPOND TO EVERY CALL THAT EXCITES YOUR SPIRIT
YOU ARE SO LOVED
PLEASE DO NOT FEED THE FEARS
WHY DO YOU STAY IN PRISON, WHEN THE DOOR IS SO WIDE OPEN?
