Eind jaren zestig of begin jaren zeventig was er op tv een documentaireserie over de Tweede Wereldoorlog. Van mijn vader moest ik verplicht kijken. Het was verschrikkelijk. Sommige beelden staan nóg op mijn netvlies, ik denk dat ik er te jong voor was. Toen dezelfde serie op school vertoond werd, mocht je gelukkig de klas uit.
Gewelddadigheden, martelingen … ik kan er nog altijd niet tegen om er beelden van te zien. Bevoorrecht ikje in mijn veilige warme huis.
Toch las ik wel veel over de oorlog. Anne Frank natuurlijk, Etty Hillesum, Hanny Michaelis, Victor Frankl, Victor Klemperer, Erich Maria Remarque … Ik luisterde naar de Mauthausen liederen, gezongen door Liesbeth List. En later durfde ik wel beter te kijken naar documentaires, zoals pas naar Het Geheugen van Auschwitz. Na verloop van tijd denk je dat je wel op de hoogte bent, en kun je je niet voorstellen hoeveel jongeren dat tegenwoordig niet meer zijn.
Ik begon aan 't Hooge Nest een beetje op mijn hoede. Weer een geschiedenisboek over de oorlog …
Bovendien heb ik het niet zo op literaire non-fictie of hoe dat ook heet. Met Annejet van der Zijl zal ik nooit vriendinnen worden.
Maar dit was anders.
Hoe heeft Roxane van Iperen dat klaargespeeld?
Ik geloof vooral door het gebruik van nietsontziende zintuiglijke details. Ik weet nog wel hoe de eerste kleurenbeelden van de bevrijding van Dachau indruk maakten doordat het opeens zoveel echter leek. Desalniettemin bleven de beelden in mijn hoofd zwart-wit, geluidloos en geurloos. Plechtig en verschrikkelijk, tot stilte en contemplatie nodend maar nauwelijks invoelbaar voor een naoorlogs boomertje.
Maar nu. Geen onderbroek, en hoe koud dat was. (Bij OVT vertelde Selma de Perre hoe ze een vestje terugkreeg dat haar moeder gebreid had, en dat ze dat de rest van haar kamptijd als onderbroek gedragen had.) Hoe verschrikkelijk vies het was, hoe het stonk, hoe het jeukte. Hoeveel pijn er was, hoeveel vernedering en ontmenselijking. En hoe een mens dat tóch overleven kan.
De zussen Lien en Janny zijn heldinnen, met hun gevoel voor rechtvaardigheid gekoppeld aan heldenmoed. De stem van Janny, waarvan haar zoon zei: "Je hebt de stem van mijn moeder gevonden."
Dat mooie huis, de natuur, de muziek, de omgang met zoveel mensen onder een dak.
De stijl waardoor het leest als een roman (Zodat ik af en toe aantekende: hoe weet ze dit dan? Maar dat wordt achterin uitgebreid toegelicht.).
De ontroering om de afloop.
Dat allemaal ook.
Maar toch vooral dat nietsontziende, nietsverbloemende.
Ik heb het marathoninterview met de schrijfster teruggeluisterd, en daarin vertelt ze dat ze in de vorm van het boek heeft geprobeerd invoelbaar te maken hoe het is gegaan, die jodenvervolging. Het eerste deel is vrij zakelijk en afstandelijk. Precies zoals de meeste mensen de eerste maatregelen ervoeren, het viel wel mee en het zou hier vast niet zo erg worden als in Oost-Europa.
Maar langzamerhand blijkt het een fuik, en die beleef je als lezer bijna lichamelijk mee.
(Alleen één puntje eraf voor dat mooie citaat aan het einde. Van Albert Camus. In het Engels.
"Midden in de winter heb ik eindelijk geleerd dat er in mij een onoverwinnelijke zomer schuilgaat.")
PS voor onze leesclub heb ik een leeswijzer voor dit boek gemaakt
voel je vrij om hem te gebruiken
Ik vond het een indrukwekkend verhaal, maar eerlijk gezegd niet mooi geschreven. En dat citaat van Albert Camus in het Engels vond ik zo ontiegelijk stom, dat als ik er sterren voor zou geven, hier een volle ster voor vanaf zou gaan (totaal uitkomend op 3). Het bedierf voor mij eigenlijk een beetje het boek...
Maar het verhaal van de zussen is wel indrukwekkend en het is goed dat het verteld is, want dit soort dingen mag meer aandacht krijgen.
Groetjes,
Jammer dat je er niet zo door werd meegenomen als ik. Het verbaasde mij eigenlijk ook.