Sarah Perry – Melmoth

Na After me comes the flood en The Essex serpent verheugde ik me enorm op de nieuwe Sarah Perry: Melmoth. En allemachtig, wát een boek is dit. Het is zoveel tegelijk dat je het eigenlijk meerdere malen moet lezen om alles mee te krijgen. Dit is dus een bespreking na eerste lezing. Gisteravond laat las ik het uit, en het is heel lang geleden dat ik zo werd aangegrepen door een boek. Het einde is ontroerend, en het grijpt me naar de keel omdat het me rechtstreeks aanspreekt, en het heeft nog een ademsnakkende onthulling in petto.
Maar geregeld vertellen.

Helen Franklin, grijze Engelse muis van in de veertig, heeft zichzelf in ballingschap gezonden vanwege een in het verleden gepleegde zonde. Ze werkt als vertaalster (van gebruiksaanwijzingen enzo) in Praag, waar ze een kaal kamertje heeft gehuurd bij een schilderachtige heks van in de negentig. De enige vrienden die ze heeft opgedaan zijn Karel, die ze heeft leren kennen in het café van de universiteitsbibliotheek, en zijn kleurrijke vrouw Thea.
Via Karel komt ze in het bezit van een geheimzinnig manuscript, geschreven door ene Josef Hoffman, dat niet alleen diens levensgeschiedenis bevat, maar ook verschillende andere documenten die betrekking hebben op Melmoth.

Natuurlijk ging ik "Melmoth" meteen googelen. Het blijkt ook een plaats in Zuid-Afrika te zijn. Maar vooral kwam het boek uit 1820 tevoorschijn van Charles Maturin: Melmoth the Wanderer. Ik heb het gevoel dat ik dat eigenlijk zou moeten lezen, om een beter begrip te krijgen van Perry's Melmoth. Zelf zegt ze erover dat het zó griezelig is, dat ze af en toe de hand op de bladzij moest leggen.

Perry wilde met dit boek een gothic novel schrijven, en zien hoe ver ze dit genre kon oprekken. Door haar verblijf als writer in residence in Praag vond ze de ideale locatie. Verder heeft ze al van kinds af aan het gevoel gehad dat alle mooie literaire griezels mannen zijn: daarom maakte zij van Melmoth een vrouw. Door allerlei echt-lijkende bronnen op te voeren twijfel je er als lezer geen moment aan dat dit een bestaande mythe is. Perry's Melmoth is een Getuige. Zij was bij de vrouwen die het lege graf van Christus aantroffen, maar toen de anderen dit verder vertelden, ontkende Melmoth alles. Voor straf moet zij over de aarde zwerven tot ze bij de wederkomst uiteindelijk vergeven zal worden. Melmoth is iemand die toekijkt daar waar zonden begaan worden. Denk concentratiekampen, genocide, godsdienstoorlogen, moord … zij kijkt toe, zij loopt in haar rookflardige zwarte kledij met bebloede voeten over de aarde. Zij is het gepersonifieerde schuldgevoel, het geweten van de mensheid. Ik moest ook denken aan een begrip dat bij Pinkola Estés voorkomt: de zonde-eter. Melmoth zoekt gezelschap, zoekt iemand om het leed en de eenzaamheid mee te delen, ze probeert zondaren te verleiden met haar mee te gaan op haar zwerftochten.

Niet alleen de naam en tot op zekere hoogte de thematiek is ontleend aan Maturin, ook de vorm – met verhalen-in-verhalen-in-verhalen – gaat terug op zijn boek. Perry vertelt in een interview met Waterstones dat ze daar eerst over twijfelde: mag dat zomaar? Tot ze beseft dat 'intertekstualiteit' het juist hélemaal is, tegenwoordig. De toon van de vertelstem, die af en toe in de ik-vorm de lezer rechtstreeks aanspreekt, doet negentiende-eeuws aan, en het decor natuurlijk eveneens.

Hoewel de geschiedenis van Helen zorgt voor de narrative drive – wat heeft zij gedaan dat zóveel boetedoening vergde – is het lang niet het enige verhaal dat de lezer als getuige oproept. En bij ieder verhaal moet je als lezer denken: wie is hier schuldig? Wat zou ik gedaan hebben? Wat moet boetedoening bewerkstelligen? Verzoening? Vergiffenis?

Er zijn veel nachtelijke scènes in spookachtig Praag, steeds is in een hoekje een duistere figuur zichtbaar, of is er het gevoel van achtervolgende voetstappen. Maar de ware griezeligheid ligt in de mensheid en zijn capaciteiten om zonden te bedrijven. In die zin is het een actueel boek, en een waarschuwing. Plichtsgetrouwe ambtenaren leiden uiteindelijk tot dode kinderen op stranden.
"Allemachtig. Wát een boek," verzuchtte ik luidop toen ik het uit had.

(En mocht je mij niet geloven, lees dan deze prachtige recensie.)