Griet op de Beeck – Gezien de Feiten

In mijn tijd bij Trouw heb ik me regelmatig drukgemaakt over de Mannelijke Maatstaf, de mannelijke vooroordelen die bepalen wat Literatuur is. Criteria zijn bijvoorbeeld vernieuwing en normverandering – bij het slechten van barricaden vergeleken is de keukentafel vanzelfsprekend van geen belang. Originaliteit is ook zo'n typisch mannelijk criterium, dat geen plaats toekent aan de vrouwelijke neiging tot het zich inbedden in een herkenbare leefwereld.

Ik weet nog hoe ik me opwond over het artikel van Ingrid Hoogervorst "Beter je best doen, meisjes."
Ik schreef:

Een schrijver moet, om mee te tellen in het literaire circuit (kan ik daar een ledenlijst van ter inzage krijgen?), voldoen aan diverse criteria. Hoogervorst weet welke.
Eerst geeft zij de lijst van verboden onderwerpen: kleine persoonlijke wissewasjes (hiervoor bestaat kennelijk een meetlat), verlies van een kind (oeps, even niet aan Schaduwkind gedacht), dicht-bij-huis-verhalen, pleister op alle wonden (welja, misbruik Etty Hillesum voor je waanwijze betoog), hinderlijke explicietheid van gevoelens, leedconceptie en leedverwoording, allemaal waardeloze rommel. Nee, dan de échte schrijver, die houdt het mysterieus en onbegrijpelijk. Literatuur is "per definitie" (kunt u die ook even opsturen?) op zoek naar vragen, niet naar antwoorden. Schrijfsters moeten afstand nemen van hun eigen leven en hun eigen geslacht. Of anders moeten ze er pervers en bizar over schrijven, zoals Jelinek. Mannen hoeven dat niet, want hun eigen leven en hun eigen geslacht zijn Helemaal Vanzelf al boeiend.

Het kwam allemaal weer boven toen ik afgelopen zaterdag Jeroen Vullings hoorde bij NieuwsWeekend over het boekenweekgeschenk. (Het programma is hier terug te luisteren, en voor het gemak heb ik het ook even uitgetypt.)
Ik voelde me al persoonlijk beledigd, hoe moet dat dan voor Griet op de Beeck zijn?
Dixit Vullings: ik heb het idee dat zij dezelfde groep, vooral lezeressen, raakt, die ook zo dol zijn op Fifty Shades of Grey.
Pardon???
Ze schrijft te veel over fysiologische zaken, vindt Vullings. Waarmee hij poepen en piesen en kotsen bedoelt. Echte mannen kennen zulke woorden natuurlijk niet, laat staan dat ze erover schrijven. Vuiligheid, net als emoties. Nee, dan humor. Dan heb je afstand. Maar zo dichtbij je personages … brrr. Dat hoort niet. Mensen die afduiken op dingen die ze wél begrijpen (Hendrik Groen, bijvoorbeeld), Vullings heeft er geen goed woord voor over.
Er zit geen mysterie in dit boek, het is literair niet interessant, het heeft geen visie op de wereld …

Ik zocht andere recensies.
Christiaan Weijts beweert in De Groene dat het alleen een eerste akte is, dit verhaaltje. En de onvruchtbaarheid van de dochter is er alleen bij verzonnen om het extra 'emotioneel' te maken. echt een beginnerstrekje.
Thomas de Veen hekelt in de NRC de cliché's waardoor het leven en de geloofwaardigheid uit de personages wegsijpelen.
Arjan Peters eindigt zijn bespreking in de Volkskrant met: Nadat ze voor de tweede keer met deodorant onder haar oksels heeft gerold, is Olivia klaar voor een liefdesnacht. 'Iets kunnen doen is zoveel beter dan niks kunnen doen.' O ja? Op de Beeck had beter niks kunnen doen.

Kortom, de heren recenseerderen sloegen de handen tevreden en vol eensgezindheid ineen. Dat varkentje was gewassen en zij konden zich, bevestigd in hun superioriteit, andermaal terugtrekken in hun ivoren toren. (Nu ik terugduik in alle artikelen die ik destijds verzamelde om mijn emotionele geschrijf te onderbouwen, vind ik er een paar terug die nog steeds volop geldig zijn. Lees bijvoorbeeld "Familiegeslijm." De clichépolitie hanteert "een ideologische vooringenomenheid tegen de trits vrouwelijk-autobiografisch-gevoelig.")

Maar dan nu het boek Gezien de Feiten.
Ik heb van Griet op de Beeck Kom Hier dat ik u Kus gelezen, dat ik fantastisch vond. Daarna las ik Vele Hemels boven de Zevende, ook aangrijpend maar mij deed het iets minder. Ik heb me zoals velen opgewonden over de fall-out (voornamelijk mannen die het haar euvel duidden) na haar optreden in dwdd, waar ze vertelde over haar incest-slachtofferschap.
Reden genoeg om blij te zijn met haar uitverkiezing tot Boekenweekauteur. Ik schrok wel van alle negatieve recensies (Griet op de Beeck gekielhaald, kopte Tzum), maar besloot, zoals ik altijd doe, op mijn eigen kompas te vertrouwen.

Lezer, ik vond het prachtig.

De heren recensenten zitten in een keurslijf, een bolwerk van vooringenomenheid, hanteren een afvinklijst van wat wel en niet thuishoort in een boek om in hun canon opgenomen te mogen worden, en zijn daardoor doof en blind en gevoelloos voor het mysterie dat zich in dit boek voltrekt.

In 2009 heb ik de Heldenreiscursus ontwikkeld. De Heldenreis blijft hét ideale schema om een spannend boek aan op te hangen. Een hoofdpersoon met een doel, de wil en de mogelijkheid om dat te bereiken, een antagonist om hem te testen, en een psychologisch probleem dat en passant ook wordt opgelost. Eind goed, al goed.
Maar na een paar jaar begon het te kriebelen. Het schema is ook vaak níet van toepassing. Vooral vrouwenlevens verlopen vaak helemaal niet zo doelbewust. Vrouwen lopen vaak vast als ze het als een man proberen te maken in de wereld. Tijd voor Heldinne's Reis! Een zoektocht naar binnen, vaak afgedwongen door een noodlottige gebeurtenis, zoals een sterfgeval of ziekte.
Er zijn dus wel degelijk verschillen tussen mannen- en vrouwenverhalen. Het probleem is alleen dat het mannenverhaal automatisch als 'universeel' en superieur wordt gezien. Net zoals verhalen over witte hetero's de norm zijn.

Gezien de Feiten is een typisch voorbeeld van een Heldinne's Reis-verhaal. Zo'n Weijts die beweert dat dit alleen een eerste akte is, heeft er niets van begrepen. Als we de personages zien als emanaties van de hoofdpersoon, symboliseren zij aspecten van haar innerlijk. Kort (en zonder spoilers) het verhaal: Olivia (71) verliest haar man Ludo. In plaats van verdriet voelt zij opluchting. Ze is eindelijk vrij om te handelen zo het haar goeddunkt. Dochter Roos (44 en onvruchtbaar) vindt het plan van haar moeder om naar een ontwikkelingsland te vertrekken verschrikkelijk. Maar ze gaat toch, en ontmoet in het verre land een bijzondere man.

Roos symboliseert het leven zoals dat 49 jaar lang geweest is voor Olivia. Onvruchtbaar, vastgeroest in niet-bevraagde gewoonten. En die nieuwe man? Heldinne's Reis gaat over het in jezelf sterk maken en integreren van een Moeder (goed voor jezelf zorgen) en een Man (in de wereld durven staan en handelen naar alles waar jij in gelooft). Dát is waar dit boek over gaat.
Het gaat over mij, het gaat ook zeker over mijn moeder. Wat zou haar leven – en onze relatie - anders zijn geweest als niet zij als eerste was overleden.
Op bladzij 45 staat het: Zij was zoveel mensen nu, allemaal met een hoofd vol gedachten.

Vullings zei ook nog iets over dat in échte literatuur iets in een paar woorden gezegd kan worden waar anderen vele zinnen voor nodig hebben. En over humor.
Ik heb een smiley in de kantlijn getekend bij deze zin (p23): […] Olivia droeg het omkeerbare elektrische wafelijzer dat ze van Ludo voor haar achtenzestigste verjaardag had gekregen. Hij hield heel veel van wafels.
Over het portret dat Roos van Ludo heeft getekend: […] kleine oren voor een man van zijn leeftijd […] (p12) Dan denk je meteen aan de hulpeloze wapperoren van veel oude mannen.
Mooi en totaal niet cliché: [ze dacht aan] alle vastgekoekte tijd hierbinnen […] (p26)
Wijs en mooi: De grens tussen troosten en getroost worden is flinterdun. (p41)

En zo'n Thomas de Veen die beweert dat we niet te horen krijgen hoe Olivia zich voelde, heeft niets gelezen.
(p53) Op dat moment keek Daniel naar haar en zij keek terug. De wind ging liggen. De grond was moe. De zee te ver. En in haar mond, nu al, de smaak van afscheid.
En als ze naast hem zit in de auto: […] ze voelde intenser dan ooit dat ze een arm had.

Ik wil eindigen met een citaat van Gerrit Komrij: "Wat geschreven staat is alleen waardevol als het kan gelezen worden als handleiding bij het leven, als handleiding bij de mens." Voor de recensenten beperkt het mensdom zich blijkbaar tot de intellectuele man, die nooit, maar dan ook nooit zal erkennen dat ook hij moet poepen en piesen. Ik kan daar wel van kotsen.