Rachel Cusk & Anna Enquist
Late Work: the Power of the Mature Female Writer and Artist
Van der Leeuw-lezing – 22 nov. 2019 – Martinikerk, Groningen
De reactie van een vriendin op de Van der Leeuw-lezing van Rachel Cusk deed me opeens beseffen waarom ik niet zoveel kon met haar woorden.
Een kennis had tegen Cusk gezegd, over het moederschap: Ik wil ze verlaten voor ze mij verlaten.
Dat is goed voor jezelf zorgen, reageerde die vriendin.
Tijdens het douchen en stofzuigen liet ik het in me omgaan. Ik heb nooit, werkelijk nooit 1 seconde het gevoel gehad dat ik me opofferde, in het moeder-zijn. Ik denk juist dat ik me in die jaren heb ontwikkeld tot een veel completer mens, en ook een mens die dingen kon waarvan vroeger werd gezegd: oh, daar ben jij niet goed in. Vooral met kleine kinderen was ik niet goed, dat was een vaststaand feit.
Terwijl kindeke en ik zo vreedzaam samenleefden! Ik schreef mijn stukken, zij lego-de aan mijn voeten. Ik deed boodschappen ("bootsjapatten") en zij wees me wat we nodig hadden. Zij klom in bomen, ik hield haar in het oog terwijl ik werkte aan mijn boek.
Dat ze uit huis ging was vanzelfsprekend, zelf was ik ook met 18 jaar op kamers gegaan. Vond ik het ongezellig? Zeker. Voelde ik me opeens een aan-de-kant-gezet onwaardig vrouwmens? Natuurlijk niet!
Iedere vrouw zal het natuurlijk anders ervaren. Maar ik besefte daar tijdens het stofzuigen – hoe toepasselijk – opeens: het is een patriarchale notie, waar Cusk in mee gaat. Dat je om te scheppen vrij moet zijn van dergelijke kooiende rollen. Als voorbeeld noemde zij een Deense schrijfster die een avond uit eten ging met haar uitgever, en werd thuisgehaald door haar echtgenoot om voor de kinderen te zorgen, terwijl Evelyn Waugh – ook aan tafel – juist naar Denemarken was gevlucht omdat zijn kinderen thuis waren van kostschool. Geméén!
Omdat ik morgen een schrijfcoachgesprek heb met een Artist's Way cursist, zit ik mijn eigen cursusmaterial weer eens door te lezen. Welke vaststaande noties over het kunstenaarschap heb jij altijd voor waar aangenomen? Dat je alleen ongehinderd door wat dan ook iets kunt maken wat de moeite waard is? Wie bepaalt dat dan? Degene die een dergelijke notie als waarheid propageert? De Grote Kunstenaar die zich lekker door vrouwtjelief laat vertroetelen?
Anna Enquist hield als co-referent een kortere lezing over hetzelfde onderwerp. Zij wees er vooral op dat je je bewust moet zijn van de kooien waar je door "het fijnstof van de sociale discriminatie" in beland bent. Dat je in gesprek moet gaan met jezelf: wat vind ík? Wat is me aangepraat, wat heb ik geïnternaliseerd? (Juist dat zijn dingen waar je met The Artist's Way mee aan de gang gaat.)
Ik vond het jammer dat beide sprekers het moederschap als belangrijkste oorzaak van het gebrek aan vrouwelijke autonomie gebruikten. Die oorzaak is veel meer gelegen in het nog altijd maatgevende oordeel van mannen. Zoals Maxim Februari het formuleerde: "In de literatuur voel je de minachting van mannelijke schrijvers voor zowel hun vrouwelijke collega's als voor hun lezers wanneer dat vrouwen van boven de vijftig zijn."
Des te verbijsterender vind ik het – achteraf – dat Cusk toch meegaat in het idee dat het moederschap, en sowieso de hele vrouwelijke lichamelijkheid, het kunstenaarschap in de weg zit. Dat kan alleen als je kunst definieert naar patriarchale maatstaven.
Ik citeer Ursula Le Guin nog maar eens:
Her work, I really think her work
is finding what her real work is
and doing it,
her work, her own work,
her being human,
her being in the world.
Zo, en nu eerst het stofzuigen afmaken. Ik moet die cursist wel een beetje netjes ontvangen.
Ik kon er om andere redenen niet zoveel mij. Als je zelf geen kinderen hebt, is een lezing van iemand die zich zo sterk en zo alomvattend gedefinieerd voelt door het moederschap niet iets waar je veel aansluiting bij vindt. Ik vond haar in artikelen van een paar jaar geleden over haar scheiding ook al tamelijk narcistisch overkomen (alles draaide om haar en haar problemen) en dat beeld werd door deze lezing nog eens bevestigd. Het kan natuurlijk zijn dat ik er helemaal naast zit, en daarom ben ik nog wel van plan om in ieder geval een paar essays uit haar recente bundel Coventry te lezen. Maar ook voor de vriendinnen met wie ik was (de ene moeder, de andere niet) was de lezing niet echt een feest der herkenning.
Ik heb in ieder geval heel wat interessantere Van der Leeuw Lezingen meegemaakt. Ook opvallend dat de kerk lang niet vol zat.
Ik dácht al dat ik je gezien had! Maar in de pauze was ik je kwijt.
Ik vond het ook een teleurstelling, de titel dekte in elk geval totaal de lading niet. Eigenlijk was het een onsamenhangend, egomaan verhaal, als ik er zo aan terugdenk. Ik heb voor de gelegenheid Outline gelezen, vond het wel knap, en daardoor boeiend. Maar ze is lang zo interessant niet als bv iemand als Siri Hustvedt.