Orson Scott Card – How to Write Science Fiction and Fantasy

Op mijn enthousiaste bespreking van deel 2 van de Farseer Trilogy, en mijn terloopse opmerking "zou ik dat ook kunnen, Fantasy schrijven?" was een van de reacties: Go for it!
Jamaar …
Ik heb veel te weinig Fantasy gelezen om me daar aan te wagen, ik heb geen flauw benul waar het genre aan moet voldoen. Als het nu een boeketreeksje was!
Dus besloot ik me eerst maar eens in de theorie te verdiepen. Ik googelde "best books about writing fantasy" en er kwam onder andere dit fraaie Wonderbook uit, dat ik uit pure hebberigheid meteen besteld heb. Daarover meer als ik het gelezen heb.
Maar ook dook er een bekende naam op. Die goeie ouwe Orson Scott Card, die ik al kende van How to Write a Million.
Ook zijn boek over SF en Fantasy staat stikvol praktische handvatten. Om een uittreksel voor mezelf te hebben, en omdat ik denk dat iedereen met plannen in die richting er iets mee kan, heb ik daar een samenvatting van gemaakt.
Het laatste van de vijf hoofdstukken sla ik over, dat gaat over hoe de uitgeefwereld in Amerika werkt.

Hoofdstuk 1: The Infinite Boundary
Hoe kun je de verschillende genres onderscheiden, en waarom is dat van belang? Het gaat erom, dat zowel uitgevers als lezers duidelijk willen hebben waar dit boek onder valt. Zoals je ook streekromans, westerns, detectives etc hebt. En meer dan bij die genres heb je bij SF en Fantasy – samen ook wel Speculatieve Fictie genoemd – echte fans, die echt alleen maar dat willen lezen. Als je meer kans wilt maken om uitgegeven te worden, is het zinvol je daar in te verdiepen.

Voor mijzelf heb ik veel meer het gevoel dat ik – als ik het kon – allerlei soorten boeken zou willen schrijven, en mezelf niet vastpinnen op één genre.

Gelukkig geeft Scott Card een handige vuistregel: een rustieke omgeving = Fantasy, veel staal en plastic = Science Fiction. Oja, en klinknagels. Veel klinknagels. Globaal zijn het vooral mannen die SF lezen, en vrouwen lezen meer Fantasy.
Hij raadt de volgende auteurs aan om als voorbeeld te dienen: Aldiss, Asimov, Bradbury, Clarke, Ellison, LeGuin, Norton. (LeGuin was degene die bij mij de Fantasyvreugde ontstak.) Maar trek je aan de andere kant ook weer niet té veel aan van bestaande formules. Het moet wel origineel blijven.

Wat verstaan we onder Speculatieve Fictie? Alle verhalen die zich afspelen in een niet-bestaande of onbekende realiteit, in een wereld die nooit bestaan heeft of die we nog niet kennen.
1) verhalen die in de toekomst spelen
2) verhalen die een verleden spelen dat afwijkt van bekende feiten over het verleden
3) verhalen die zich afspelen in een andere wereld
4) verhalen die wel op aarde spelen maar in een verleden ver voor ons bekende verleden
5) verhalen die tegen onze bekende natuurwetten ingaan

Als schrijver moet je wel weten of je Fantasy of Science Fiction schrijft. De simpelste vuistregel: als een verhaal zich afspeelt in een universum dat onze regels (natuurwetten) volgt, is het Science Fiction. Als het universum andere regels heeft (magische krachten, draken), is het Fantasy.
Is in Fantasy dan álles mogelijk? Nee. Een inperking van de magie is noodzakelijk, anders zou je geen spanning hebben (ik denk nu aan The Wit in de Farseer Trilogy, die het mogelijk maakt om gedachten van dieren te kennen, in het verhaal een verboden kracht). Er gelden dus wel degelijk bepaalde wetten, die je zo snel mogelijk duidelijk moet maken, en waaraan je je het hele boek moet houden.

Hoofdstuk 2: World Creation.
Waar komen ideeën vandaan? Toevallig las ik pas Joke's recensie van The Book of Dust, en heel kort daarna een interview met de schrijver, waarin hij duidelijk maakte dat zijn idee voor die 'dust' kwam van zijn migraine-aura's.

Volgens Scott Card moet je eerst een goed beeld hebben van de wereld waarin je verhaal zal spelen. Een heerlijke manier is natuurlijk om te beginnen met het tekenen van een kaart. (Zelf zit ik eindeloos foto's van eilanden te sparen, en uit al die beelden ontstond toen die collage.) Al tekenend bedenk je: hier is de stad, hier zijn de toegangspoorten, hé, deze poort gaat nergens heen, hoe zit dat? In zijn geval was het een dichtgemetselde poort die vroeger de magische toegangsweg was geweest. Net zoals bij schrijfveren laat je al tekenend alles toe wat je onderbewuste opsmijt. Het ongeplande geeft vaak de beste ideeën.

Laat de ideeën maar stromen. Laat het sudderen in je brein. Je bedenkt niet vandaag dat je morgen een Fantasy-roman gaat schrijven.
Wel kun je al schrijvend je ideeën verder ontwikkelen. Je hoeft niet alles te weten voor je begint, zolang je dan maar beseft dat nog niets in steen gehakt is.
Loop altijd rond met je ideeënsleepnet. Vraag steeds: Waarom? Hoe? Met welk resultaat? Ik plaats af en toe een foto of een krantenberichtje als schrijfveer op Facebook. Met deze drie vragen heb je meteen een verhaal.

bepaal de regels van je wereld

Als je over aliens op een andere planeet schrijft: waarom op die planeet? Waarom niet op aarde?
Hoe ga je de regels aan je lezer uitleggen? Die aliens onderling kennen ze al, en zullen ze niet benoemen. Je hebt een (menselijke) bezoeker nodig aan wie ze uitgelegd moeten worden.
(In de Farseer Trilogy schrijft hoofdpersoon Fitz aan het eind van zijn leven een officiële geschiedenis, waarin hij de regels, gebruiken en voorgeschiedenis van het land kwijt kan.)
Maar hoe komt die mens op die verre planeet? Al beschrijf je het ruimteschip niet, in je verhaal moet het wel aannemelijk zijn dat hij daar gekomen is. Je moet dus kennis hebben van allerlei natuurkundige wetten omtrent tijdreizen en hyperspace en meer van die dingen die voor mij te moeilijk zijn, wil je je lezer overtuigen dat het verhaal bij jou in goede handen is. De meeste lezers hebben al ettelijke boeken in het genre gelezen, dus je kunt niet aankomen met beginnersgestuntel.

de regels der magie

Lezers moeten niet denken dat álles zomaar kan gebeuren. Plus het stellen van grenzen aan de toverkracht geeft je meteen diverse plot-ideeën. Scott Card geeft schrijfworkshops die hij "Duizend Ideeën per Uur" noemt. Als het over Fantasy gaat is de eerste vraag: What is the prize of magic? Wat kost het een personage als hij/zij zich bedient van de magische kracht? Het gebruiken van The Wit kost in de Farseer Trilogy iemand bijna het leven, het is werkelijk een leven-of-dood-kracht. Een andere kracht in het boek is The Skill (gedachten van mensen lezen), maar die kost vreselijk veel lichamelijke energie.
Wat voor personage bezit deze kracht? Waarom juist hij/zij?

een verleden verzinnen

Je moet bedenken waardoor de regels in jouw universum zo gekomen zijn. Welk evolutionair voordeel boden ze aan de (al dan niet menselijke) bewoners van die wereld? Hoe zijn de gemeenschappen in jouw wereld tot stand gekomen? Waarom hangen zij bepaalde regels/wetten/gewoonten aan?
Als je dit zelf niet weet, blijft je verhaal gebaseerd op vaagheid.

taal

Hoe spreken de gemeenschappen in jouw wereld? Moet je net als Tolkien een hele vreemde taal verzinnen? Nee. Ze kennen waarschijnlijk wel onbekende begrippen, waarvoor je misschien een speciaal woord moet verzinnen. In de Farseer trilogy gebruiken ze bijvoorbeeld bepaalde niet-bestaande kruiden. Schrijf geen hele zinnen op in onuitspreekbare wartaal. Zorg dat ook namen van aliens uit te spreken zijn.

landschap

Hoe ziet de omgeving eruit? Heb je twee zonnen als in Star Wars? Moet je je houden aan conventies? Zorg in elk geval dat je weet waarover je schrijft. Besef dat speculatieve fictie een lens is om beter naar de echte wereld te kunnen kijken.

Hoofdstuk 3. Story construction.
De beste ideeën krijg je door je af te vragen waarom de dingen in jouw wereld zijn zoals ze zijn. Bedenk dat je originele idee niet heilig is. Het is gewoon een beginpunt, en aan de hand van steeds verder doorvragen kom je erachter waar het verhaal écht over gaat.

wiens verhaal is het?

De Held van je verhaal is degene van wie we hopen dat hij zal winnen. Maar hij hoeft niet per se de hoofdpersoon te zijn. De grote Vijand kan de hoofdpersoon zijn.
Wie kies je als hoofdpersoon? Stel jezelf de volgende vragen:
- wie lijdt het meest? (die heeft de meeste reden om te handelen om de situatie te veranderen)
- wie heeft macht én vrijheid om te handelen? (een koning heeft wel veel macht, maar is vaak totaal niet vrij om te doen wat hij wil)
- wie wekt de meeste interesse en ontzag? (denk Darth Vader)
- je hoofdpersoon is meestal ook het perspectiefpersonage: het personage door wiens ogen en via wiens gedachten we het verhaal beleven.

waar begint en eindigt het verhaal?

Scott Card maakt een verschil tussen mythe en tekst. Het begin van een mythe ligt vaak heel ver voor het begin van het verhaal. Denk Oedipus: zijn verhaal begint met het feit dat hij in een maatschappij leefde waarin het normaal was om mismaakte kinderen te vondeling te leggen.
Je begint dit verhaal niet met het allereerste begin, maar met een gebeurtenis die bij de lezer een bepaalde behoefte opwekt, die aan het eind wordt ingelost. (In de Heldenreis noemen we dat de Story Question.)

De structuur van een verhaal heeft te maken met het WIKA-quotiënt: Wereld, Idee, Karakter, Avontuur. Welk aspect van het verhaal vind jij het belangrijkst?

het wereld-verhaal

De wereld omvat alles wat je hebt verzonnen in de world-creation-fase. In zo'n verhaal is er altijd een vreemdeling die voor het eerst die wereld ontdekt, en door zijn ontdekkingen veranderd wordt. Begin en eind zijn duidelijk: vreemdeling komt aan, en vreemdeling gaat terug naar huis.

het idee-verhaal

Personages ontdekken informatie die ze voordien niet kenden. Ze stellen zich bijvoorbeeld de vraag: waarom is deze oude beschaving geëindigd?
Het verhaal begint als de vraag wordt gesteld en eindigt als deze is beantwoord.

het karakterverhaal

Dit gaat over de verandering van rol die een personage in zijn gemeenschap doormaakt. Als het personage niet verandert, is het een Avonturenverhaal (denk Indiana Jones).
Het verhaal begint op het moment waarop het personage zijn rol niet langer verdraagt, en eindigt wanneer hij de nieuwe rol op zich neemt.

het avonturenverhaal

Iets is mis met het universum en iemand moet er iets aan doen.
Het verhaal begint op het moment dat het personage dat er iets aan kan doen, erbij betrokken raakt (denk Frodo). Het perspectiefpersonage (en niet de verteller) is onze gids in deze wereld. Je moet dus met hem beginnen, niet met een langdradige Toestand in de Wereld. Het verhaal eindigt als de orde in het universum is hersteld.

Wat voor verhaal wil je schrijven? Daar kom je achter door je eerste versie te schrijven, en te ontdekken wat je het fijnst vond om te doen.

Pas op dat je het idee-verhaal niet verwart met het achterhouden van informatie. (Ik was zo blij dit te lezen, ik ben daar zelf zó allergisch voor. Ik vind het een trucje. Zie hier en hier)

If you find that all your stories are structured as Idea Stories in which the reader never knows what’s going on until the end, then stop it. Forbid yourself to use that structure again until you have mastered one of the others. You only use the Idea Story structure when the characters are searching for the answers to questions. When the characters all know the answers and only the audience is asking the questions, you are definitely using the wrong structure. Your story idea may be terrific-but your execution of the story is killing it.

Spanning creëer je niet door informatie achter te houden, maar door de lezer vrijwel alle informatie te geven, en hem zo bij het verhaal te betrekken dat hij niets liever wil dan weten wat hij niet snapt.

Hoofdstuk 4. Writing Well
In dit hoofdstuk vinden we veel van wat we ook in How to Write a Million hebben kunnen lezen. Belangrijk zijn de zaken waarin Science Fiction en Fantasy verschillen van 'gewone' fictie.

expositie
Net als in 'gewone' fictie moet je ook in speculatieve fictie de informatie over je wereld mondjesmaat en natuurlijk door het verhaal weven. Alleen heb je hier veel meer zaken die onbekend of ongewoon zijn, terwijl tegelijk het favoriete vertelperspectief zo dicht mogelijk op de huid van de hoofdpersoon zit. Geen alwetende verteller dus, die eventjes kan uitleggen hoe de wereld in elkaar zit.

Je hoeft niet alles meteen uit te leggen. Lezers van het genre zijn eraan gewend dat er ongewone zaken in het boek voorkomen en vertrouwen erop dat ze er wel achterkomen hoe de wereld in elkaar zit. Scott Card noemt dat opschorting: de bereidheid van de lezer om erop te vertrouwen dat de uitleg wel komt. Hij verwacht niet dat er eerst een compleet beeld van de wereld wordt geschetst. De lezer accepteert ook vreemde zaken als normaal. (Je moet dus wel voorzichtig zijn met metaforen e.d., want veel dingen zijn in de speculatieve wereld juist letterlijk zo.)

taalgebruik
Aangeraden wordt het (bijzonder geestige) essay van Ursula Le Guin: From Elfland to Poughkeepsie. (mail me voor een pdf van dit essay)
Verschillende verhalen vragen een verschillend soort taalgebruik. Als je verhaal gaat over koninklijke helden zul je plechtstatiger schrijven dan wanneer je over boeven schrijft. Let er in elk geval op dat je geen moderne uitdrukkingen gebruikt. De taal mag nooit afleiden van het verhaal. Met grofheid moet je uitkijken. Wel is dat iets om bij stil te staan. In onze cultuur vinden wij woorden die met seks te maken hebben gauw grof. Kun je je een cultuur voorstellen waarbij datzelfde zou gelden voor woorden die met eten te maken hebben? Zo kan nadenken over taalgebruik ook weer ideeën opleveren.

Dit bericht is geplaatst in recensies met de tags , , , . Bookmark de permalink.

4 Reacties op Orson Scott Card – How to Write Science Fiction and Fantasy

  1. Erik Scheffers schreef:

    Hoi Hella, een helder uittreksel! Zelf heb ik niet zoveel met science fiction of fantasy (uitgezonderd Tolkien natuurlijk), maar deze richtlijnen geven wel enig houvast waar je op moet letten. Groetjes, Erik

  2. Wat interessant om te lezen hoeveel er komt kijken bij het schrijven van goede speculatieve fictie. En goed dat je hierop wijst: "Besef dat speculatieve fictie een lens is om beter naar de echte wereld te kunnen kijken."Het genre biedt, voor wie dat wil zien tenminste, zoveel meer dan bij elkaar gefantaseerde verhaaltjes over draken en tovenaars.

Laat een antwoord achter aan Hella Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *