murder by proxy

Als ik een boek uitheb waar ik erg van onder de indruk ben, ga ik direct daarna recensies googelen. In de eerste die ik tegenkom lees ik "voor moderne lezers kan het frustrerend zijn dat Laura en Clare niet gewoon weggaan … " en weet: die heeft er niets van begrepen.
Bij vpro-boeken lees ik: "Een verhaal over macht en afhankelijkheid, maar ook een van verpletterende berusting. Van je neerleggen bij je lot en omstandigheden, omdat je jezelf wijsmaakt (mijn nadruk) dat er niets anders op zit. Dat je leven uiteindelijk jou leidt, in plaats van andersom."
Ook géén idee hoe het werkt.
Maar geregeld vertellen.

The Watch Tower van Elizabeth Harrower gaat over Laura en Clare, die na de dood van hun vader met hun zelfzuchtige moeder naar Sydney verhuizen. De meisjes gaan naar school en runnen het huishouden, moeder luiert de dagen door.
Mrs. Vaizey’s interest in bridge outstripped by light-years any other feeling ever to have moved her.
Laura wilde altijd dokter worden (of operazangeres) maar daar kan nu niets van komen. Ze gaat op kantoor, in de hoop dat haar zusje wel verder kan leren. Maar moeder is er wel klaar mee. Die vertrekt (vlak voor WO II uitbreekt) met de laatste boot naar Engeland. Hoe moet het dan met de meisjes? Gelukkig is daar de chef van Laura, Felix Shaw, die haar ten huwelijk vraagt, en ook de zuster in huis wil nemen. Hij neemt de moeder en de dochters mee uit, en ik maakte meteen de kanttekening "klinkt Blauwbaardig." (Later later in het boek krijgt Felix als geschenk een porseleinen Blauwbaardje van een zakenpartner.)
In Felix' prachtige huis, omringd door de duurste spullen, begint het verhaal van dat huwelijk.

Verhaaltechnisch vertegenwoordigt Clare (nomen est omen) dat deel van een persoonlijkheid dat helder blijft zien (de wachttoren uit de titel), dat uiteindelijk intact blijft. Terwijl Laura langzaam maar zeker wordt vermorzeld, zoals het een bruid van Blauwbaard betaamt.
Het boek leest als een thriller omdat je wacht op de moord.
Het leest als een koude hand die langzaam je keel dichtknijpt.
Ik heb nooit eerder in fictie zo goed weergegeven gezien hoe een relatie met een narcist werkt. Het kan bijna niet anders of Harrower heeft dit van nabij meegemaakt.
Zo'n recensent die verzucht dat moderne vrouwen natuurlijk zouden opstaan en weglopen, heeft niets begrepen van het mechanisme van zo'n relatie, dat is als het Stockholmsyndroom. De gekidnapte neemt de denkwijze van de kidnapper over, en gaat zelfs met hem meewerken.

Laura probeert constant om Clare in te laten zien dat ze Felix moet gehoorzamen, en ze verdedigt hem ook.
She was obliged to feel that he had been hurt into this shape and not created in it.
Dat er een wereld bestaat buiten het rovershol is al zo ver op de achtergrond geraakt dat idee van ontsnappen niet eens meer opkomt. Er is nog maar één realiteit en dat is die die de narcist haar voorspiegelt.
Clare begint steeds beter door te krijgen wat er aan de hand is.
The uselessness of having plans, taking action, was truly amazing to her. Tendrils of initiative were thrown out for no other purpose, it began to seem, than to be pruned back. She felt an amorphous, cold awareness of the existence of some force, and not a friendly one, powerful, invisible, voiceless, armed with shears and choppers, ranging the world for hope to kill.

Harrower doet het zó knap. Felix is de zakenman, hij is de enige die weet hoe de wereld werkt. De vrouwen zijn aan zijn grillen overgeleverd. Regelmatig verkoopt hij zijn bedrijf, want anders zou Laura maar de illusie krijgen dat ze veilig is. Altijd weet hij dat als een goede daad tegenover een armer iemand te verkopen. Hij drinkt vaak te veel en gaat dan als een beest tekeer. We krijgen lang niet alle gesprekken woordelijk mee, maar dat hoeft ook niet. Er staat "he raked the sewers of his vocabulary."
Onberekenbaarheid is hét instrument van manipulators.
Clare beseft op een gegeven moment: She knew why she did everything. In the very vortex of anger or unreason or elation, had she been asked, ‘How are you behaving, and why?’ she would have answered at once with total accuracy and total calm.
Dat is precies wat narcisten níet kunnen. Zelfreflectie is hun onmogelijk, ze hébben immers geen zelf.

Laura probeert in haar gedachten altijd alles recht te breien. Silence was the least harmful course she could take, she had decided: she could think her thoughts. Since she had reserved the right to do this—think her thoughts in silence, while offering no resistance outwardly to Felix’s version of herself, life and the world—how could she be damaged? […] She could do nothing. The habit of living each day as it came, grateful, after it had passed, for any hours that gave even the appearance of concord, had rendered her incapable of forethought. She had achieved this state with much painless suffering, committing murder by proxy.
Ze heeft geen idee hoe ze al beschadigd is, hoe Blauwbaard haar al heeft vermoord, en hoe ze op dit leven werd voorbereid door haar moeder. Die doorgaande lijn van generatie op generatie, het doet pijn om dat te lezen.

Het boek is ook vertaald (De Wachttoren) en iedereen die wil weten hoe narcisme werkt, moet het lezen.