De Heerlijkheid van het Leven gaat over het laatste jaar van Franz Kafka, dat hij – tot aan zijn dood door tbc – doorbracht met zijn nieuwe geliefde, Dora Diamant. Elk lid van onze leesclub mag 3 boeken voordragen, waar we dan over stemmen om tot de leeslijst voor het hele jaar te komen. Ik stemde zeker op dit boek, het gegeven leek me prachtig. Er is over deze periode niet veel bekend: Dora nam na Kafka's dood hun brieven met zich mee, en die zijn later door de Gestapo in beslag genomen.
Nu ik het boek uitheb, weet ik nog niet precies wat ik ervan vind. Erover schrijven is de manier om daarachter te komen.
Als je als schrijver ervoor kiest om een bestaande geschiedenis in romanvorm te gieten, moet het resulterende verhaal ook werkelijk een roman waardig zijn. Ik geloof dat ik daar meteen mijn belangrijkste twijfel te pakken heb: zou dit een mooie roman zijn als ik niet wist dat hij over Kafka ging? Of blijft er dan slechts een en-toen-en-toen verslag over van iemands laatste levensjaar, met alle stadia van een fatale tuberculose nauwgezet opgetekend?
Kumpfmüller hanteert een zo koud mogelijke stijl, om toch vooral niet zoetig-romantisch te worden. Ook gebruikt hij nauwelijks directe rede – het boek is zonder aanhalingstekens – waardoor je het gevoel krijgt naar de flikkerende beelden van een stomme film te kijken. Dat werkt erg goed in het middendeel van het boek, wanneer Franz en Dora in Berlijn verblijven, en we – als in oude filmjournaals – getuige zijn van de crisis en het toenemende antisemitisme. Voor het begindeel (als Franz aan zee verblijft, waar hij Dora leert kennen die als kokkin in een vakantiekamp voor joodse kinderen werkt) en het laatste deel (Franz in verschillende sanatoria) werkt het minder goed. Dan willen we dichter op de huid van de personages zitten.
Dat is denk ik mijn tweede twijfelpunt (dat ik zo twijfel komt doordat je alleen maar jubelende recensies leest, behalve dan deze ene in Trouw): had de schrijver niet veel dieper moeten gaan om ons deelgenoot te maken van de liefde tussen deze twee zo verschillende mensen, waarvan de ene stervende is? Is de alomgeprezen onderkoeldheid eigenlijk een brevet van onvermogen?
De hoofdstukken van de roman zijn ingedeeld naar vertelperspectief: om en om ligt dat bij Franz ("de doctor") en bij Dora. Qua stijl en gevoel verschillen deze hoofdstukken echter niet van elkaar. Het is toch steeds Kumpfmüller die met de woorden aan het beeldhouwen is.
Toch schrijft Kumpfmüller wel prachtig. Ik heb af en toe een zin onderstreept omdat hij me zo trof.
"De eerste dagen, als de vragen geen vragen zijn."
"Ze laat hem bij elke gelegenheid weten dat ze zichzelf pas kent sinds ze bij hem is."
"Het grootst, vindt ze, is het geluk als het heel klein is."
"Moet je over de wereld schrijven of hem veranderen?"
"Dora, die op de bank zit en hem laat zijn wie hij is."
Als hij al naar het sanatorium vertrokken is, en Dora alleen in Berlijn, sleept zij zich van brief naar brief. Ze leest zo'n brief eerst heel snel door, en pas later zorgvuldig, waardoor ze "uiteindelijk twee brieven heeft, een eerste die als muziek is, en een tweede die uit woorden bestaat."
En als hij op sterven ligt: "Uur na uur zit ze daar, als verstard, als in het binnenste van de tijd, die puur en leeg is."
Net zo puur en leeg als deze roman. Prachtig, en toch uiteindelijk een leeg harnas.
De Heerlijkheid van het Leven – Michael Kumpfmüller
Dit bericht is geplaatst in recensies met de tags de heerlijkheid van het leven, michael kumpfmüller. Bookmark de permalink.
'Moet je over de wereld schrijven of hem veranderen?'
Zou een vervolgvraag kunnen zijn op beroemde stellingen van
Ludwig Wittgenstein: 'De wereld is alles wat het geval is.'
René Descartes: 'Ik denk dus ik besta.'
Thomas van Aquino: 'God is de eerste oorzaak.'
Ja, mooi. Ik denk dat de wereld al verandert als je erover schrijft.
"Is de alomgeprezen onderkoeldheid eigenlijk een brevet van onvermogen?" Interessante kwestie. Naar mijn idee is dat alleen het geval als de onderkoeldheid niet een bewuste keuze is geweest. Als het doel van Kumpfmüller was om het verhaal zeer terughoudend te brengen, is hij in zijn opzet geslaagd en is dus sprake van het tegendeel van onvermogen. Is de onderkoeldheid eerder een onbedoeld bijproduct van de wijze van schrijven en de opzet van het verhaal, dan draait het uiteindelijk uit op een kwestie van smaak: hou je al dan niet van de onderkoeldheid in dit boek?
Ik vind het niet altijd even gemakkelijk om te beoordelen wat een schrijver voor ogen stond met een boek, maar het speelt wel een rol voor het objectieve deel van mijn eindoordeel erover (niet voor het subjectieve deel, uiteraard).
Enfin, ik heb dit boek niet gelezen, had er zelfs niet van gehoord, maar vond je bespreking wel - zoals gebruikelijk - zeer lezenswaardig en prikkelend.
Maar zou je niet uit onvermogen een bepaalde keuze bewust kunnen maken?
O, bij die mogelijkheid had ik nog niet bij stilgestaan. Ja, dat kan natuurlijk ook!
Prikkelend, inderdaad.
'Ik denk dat de wereld al verandert als je erover schrijft.'
Daar loop ik dan een tijdje op te kauwen, wie heeft écht de
wereld dan verandert door te schrijven? Valt nog niet mee.
Zo is Karen Armstrong een reus (over religie) maar heeft ze
m.i. de wereld niet verandert. Het is duiden.
Maarten Luther spijkerde een brief (stellingen) op een kerkdeur
en, inderdaad, veranderde de wereld (met veel minder woorden)
Blijft dus lastig, maar boeiend.
Vergeet De Hut van oom Tom niet!
Maar ook de simpele handeling van iets opschrijven verandert volgens mij al iets. Alleen niet altijd direct wereldschokkend of -omvattend.