Ik had een beetje beloofd dat ik Shuggie Bain van Booker Prize nominee Douglas Stuart zou vergelijken met His Bloody Project: Documents Relating to the Case of Roderick Macrae van Graeme Macrae Burnet. Lees nu eerst even de uitstekende bespreking van Anna van Gelderen zodat je een idee hebt wat voor soort boek dit is: het verslag van een drievoudige moord, gepleegd door een jongen van 17, in een dorp aan Schotse westkust, en de daarop volgende rechtszaak.
Hoe kan een verhaal over een negentiende-eeuwse rechtszaak boeiender en ontroerender zijn dan een felrealistisch verslag van het leven – honderd jaar later – in zo'n vreselijke Schotse buitenwijk? (En geloof me, ik heb ze in Aberdeen ook gezien in de jaren negentig, je reinste Oostblok, en jonge meisjes die met opzet zwanger werden zodat ze een flatje kregen toegewezen. Geen idee van gezond leven of eten, geen opleiding, niks.)
Tijdens het lezen van His Bloody Project wond ik me regelmatig op, over de ellende en de onrechtvaardigheid. Ik vond het zo erg voor die jongen. Roderick Macrae is in zijn dorp eigenlijk net zo'n buitenbeentje als Shuggie in zijn buurtje. Jongens met net wat meer talent, net wat meer oog voor dingen, dan hun afgestompte omgeving. Ik had ook echt wel te doen met Shuggie, maar was toch voornamelijk bezig met me door al die kots- en scheldpartijen heen te worstelen. Dat kwam verhaaltechnisch doordat de schrijver het steeds nodig vond om ons vanuit zijn perspectief te laten zien Hoe Erg en Hoe Vies en Hoe Uitzichtloos. Was hij in het perspectief van Shuggie gebleven – of, misschien nog beter, dat van zijn oudere broer met zijn onvervulde droom om kunstenaar te worden – dan hadden we een focus gehad. Had hij daarbij ook andere personages laten zien – uitbuitende bedrijfseigenaren, wrede uitkeringsverstrekkers – dan was het ook beter geworden.
Burnet doet dat technisch veel beter. Het grootste deel van het boek is het zelfgeschreven verslag van de jonge moordenaar. Daarbuiten hebben we dan nog verklaringen van getuigen, en van specialisten in de criminele psychologie. De bewoording daarvan werpt zo'n sterk licht op de wrede tegenstellingen in de maatschappij, en dat zonder dat de schrijver het ons meedeelt. We zien het met eigen ogen, terwijl we in Shuggie Bain gedwongen worden het door de ogen van de schrijver te zien. En oh, het is nog echt gebeurd ook. Zielig! Verder hoeven we nergens over na te denken, als lezer.
Terwijl His Bloody Project over van alles aan het denken zet: klassenjustitie, doodstraf, machtsmisbruik, waanzin.
(His Bloody Project is inmiddels vertaald als Zijn bloedige plan : documenten gerelateerd aan de zaak van Roderick Macrae)
Wat interessant om te lezen. Vaak kan een vergelijking inderdaad heel verhelderend werken om uit te leggen waarom een boek nu precies wel of niet werkt.
Ja, klopt. Toen werd het mijzelf ook pas duidelijk.