Ik weet niet meer waar ik het tegenkwam, deze mooie verzameling van afbeeldingen en citaten over creativiteit en schrijven: Habits of Mind for Creative Nonfiction. Het bracht me wel weer in gedachten dat ik al een hele tijd een boek van Sonya Huber op mijn lijstje had staan: Pain Woman Takes Your Keys. Huber is professor Engels aan de Universiteit van Nebraska, ze is ook moeder van een zoontje, en ze heeft RA (Reumatoïde Artritis, alweer zo'n vrolijke auto-immuunziekte).
Dit is niet het zoveelste ego-document over het verloop van iemands ziekte. Dit is een verzameling essays en (proza)gedichten waarin ze probeert te onderzoeken en uit te drukken wat pijn is, en hoe ermee om te gaan.
Het boek begint met What Pain Wants.
Dat geeft meteen een andere kijk. Ze ziet pijn als een wezen waar je mee moet leven. Sommige zinnen zijn herkenbaar, andere zijn absurdistisch en tegelijk zo raak!
Pain wants to watch a different channel than you do on t.v.
Pain looks at you with the inscrutable eyes and thin beak of an egret.
Pain stubs out the cigarette of your to-do list.
Pain will first try to do some things on that list but will end up with socks on its antlers.
En van deze schoten mij de tranen in de ogen: Pain does not mean any harm to you.
Een deel van het boek gaat over de frustraties van het Amerikaanse gezondheidssysteem (en zij is nog goed af, met haar werk en een ziektekostenverzekering), en over het gebrek aan interesse bij medici voor pijn. Ze kunnen het niet meten, ze kunnen het niet genezen, ze kunnen er niks mee. Dus moet je bij de ene dokter flink doen, bij de andere zielig, maar kun je nooit werkelijk vertellen hoe het gaat want dan krijg je misschien die pillen niet waarop je nog redelijk functioneert. (Herkenbaar.) Ze is gewoon ontroerd als ze eindelijk van een pijn-inventarisatielijst (de McGill Pain Questionnaire) hoort die woorden geeft aan de ervaring van pijn. (Normaal zijn het cijfers: hoe zeer doet dit van 1-10?)
Huber geeft ook wat wetenschappelijke inzichten over pijn en chronische pijn. Hoe meer pijn je hebt, hoe gevoeliger de pijnsensoren afgesteld raken, des te meer pijn je voelt, het is een zelfversterkende cirkel.
De titel van het essay The Lava Lamp of Pain geeft prachtig weer hoe zij aankijkt (of probeert aan te kijken) tegen pijn. Ze geeft ook de geschiedenis van haar ziekte, de woede die ze in het begin voelde om alles wat ze niet meer kon, tot eindelijk de realisatie indaalt dat het zo blijft.
Het wordt nergens larmoyant, er staan zoveel prachtige zinnen in die ik tot schrijfveer of collage-veer omtover. Trouwens, de titel van het boek is daar ook een voorbeeld van.
Erg mooi vond ik ook Prayer to Pain dat eindigt met de volgende zin: You must look pain in the eyes like a child and tell it not to be afraid of itself.
Ze gaat tekeer tegen de maatschappelijke visie op ziekte en pijn, zoals die bijvoorbeeld blijkt uit medicijnreclames. Die vormen altijd een drama-in-drie-bedrijven: I) de persoon kan niet voldoen aan wat de normale sociale verwachtingen zijn II) het medicijn verschijnt ten tonele III) de persoon kan weer aan zijn normale sociale verplichtingen voldoen. En veel mensen volgen dat zelfde toneelstuk. Ze willen eigenlijk niet horen hoe het met je gaat, ze zeggen meteen: heb je al yoga geprobeerd, cactussap, of kurkuma? Wat tegelijk zegt: als je maar beter je best deed, zou het wel overgaan! Wat tegelijk zegt: je moet er tegen strijden! Maar ik wil niet in oorlog zijn met mezelf. Pijn is altijd een vraag zonder antwoord.
When I confess my pain, I am letting out a specter that makes other people unhappy.
Terwijl wat je nodig hebt, is je verzoenen met dat het is zoals het is.
I have not always been in pain, but it looks as if I will be in some form of pain from here on out. That’s not to say that I am negative or have lost hope for cures or treatments, but rather that I am attempting to come to terms with it, to recenter my life around my own experience.
En is het ook niet zo dat al die auto-immuunziektes erop wijzen dat de wereld als geheel er bepaald niet gezonder op wordt?
Chronic pain technically has no positive utility for the individual body, but I believe this pain has meaning for the larger body politic, the community. The causes of autoimmune syndromes have not yet been knit together, but the alarm addresses our toxic world, reacting to the stress doled out to the bodies of women and children in particular, the way we carry and echo inflammation, the violence within and beyond families and economies. Our silent pains are the stretch marks on physical bodies stretched beyond their carrying capacity.
Waar ze ook een hekel aan heeft is mensen die maar te pas en te onpas overal Dankbaar voor zijn.
What we hear as God might be the shadow of America that asks us to smile and wave as our personal ships go down. Het enige waar ze dankbaar voor is (en ik net zo) is dit: I am grateful to be alive and to have a brain that makes meaning after meaning after meaning.
Ze komt erachter dat creatief bezig zijn (in haar geval schrijven) helpt om zich tijdelijk los te maken van de pijn. Ze was bang dat ze niet zo goed en helder meer zou kunnen schrijven, omdat pijn ook je cognitieve vermogens aantast, tot ze erachter kwam dat blogposts die ze met pijn schreef, juist veel meer reacties kregen. Het voelt als schrijven met een macrolens in plaats van een groothoek.
Al met al is het een inspirerend en waardevol boek dat ik hier het liefst in z'n geheel wil citeren. In elk geval zullen er nog heel wat zinnen hun weg vinden naar kunstwerken. Wat Huber zelf veel mooier verwoordt: Because my pain has no external expression other than a few gently twisting knuckles, it depends upon me for expression and metaphor. In fact, if I don’t feed it metaphor on a daily basis, my pain devours me.
Hoi Hella, een prachtig stuk! Je verwoordt het zoals gewoonlijk weer uitstekend. Ook ik ben dankbaar dat ik leef ook al besef ik dat de klachten die ik heb zeer waarschijnlijk nooit meer over zullen gaan. Groetjes, Erik
dankjewel Erik!