Ik las weer twee boeken naast elkaar: Wil van Jeroen Olyslaegers (voor de leesclub), en The Map of Salt and Stars van Jennifer Zeynab Joukhadar (recensieboek). Ze hebben bijna niets gemeen, behalve het feit dat ze over oorlog gaan, over de verschrikkingen die mensen elkaar aandoen.
Aanvankelijk was ik erg gecharmeerd van Wil. Dat kwam vooral door het overrompelende taalgebruik van de verteller, dat me deed denken aan Dimitri Verhulst. Joukhadar trok me op een heel andere manier het verhaal in: duizend-en-een-nachtig, sprookjesachtig, een verhaal dat begint met een landvormig stuk poëzie, een fragment uit een legende, en een vertelster met synesthesie, de 12-jarige Nour.
In Wil is de verteller een stokoude man, die aan zijn achterkleinzoon probeert uit te leggen hoe het was om in de Tweede Wereldoorlog politieman te zijn in Antwerpen. Schipperen tussen twee kanten om het eigen hachje te redden, goed doen maar ook kwaad doen. Hij lepelt zijn soms gruwelijke herinneringen op in sappig, grofgebekt Vlaams, hij moet het kwijt, en op een gegeven moment heb ik er opeens genoeg van. Wat schiet ik hier mee op? Wat wil de schrijver met dit boek?
Zelf zegt Olyslaegers er dit over: "Mijn boek is bedoeld als potentieel bewustzijnsverruimend. Ik probeer boeken te schrijven die je ideologische firewall uitschakelen. Zodat het boek echt binnenkomt, en de nodige schade of plezier veroorzaakt. Het is soms in het leven moreel noodzakelijk dat je ergens een grens trekt, maar het geeft wel tunnelvisie, hè."
Hij wil dus laten zien dat goed en fout niet altijd zwart en wit zijn. Ik heb bij sommige schrijvers het gevoel: wil je nu alwéér het wiel uitvinden? Laten zien hoe goed je zelf nadenkt over dingen? Beter De Val nog eens herlezen.
Bij Joukhadar hoef ik niet te vragen wat zij wil of bedoelt. Zij laat Nour vertellen wat er gebeurt, als je huis in Homs gebombardeerd wordt, zodat je op de vlucht moet slaan. Wat er met meisjes kan gebeuren, maar ook met mannen, met vaders. Waar hoor je als je thuisland geen thuis meer biedt? Waar vind je houvast? Nour vindt dat in een oude legende die haar vader haar vroeger vertelde, over een heldhaftig meisje dat in het gevolg van Al-Idrisi een lange expeditie rondom de Middellandse Zee maakt. Delen uit die legende beginnen ieder hoofdstuk, en de avonturen van Rawiya lopen min of meer parallel met die van Nour.
Bijzonder detail: zowel Rawiya als Nour vermommen zich als jongen, omdat dat veiliger is. Ik zocht voor de recensie gegevens op over de auteur, en zag dat zij inmiddels als man door het leven gaat. Ook heeft zij, evenals Nour, een islamitische vader en een christelijke moeder.
Zelf zegt Joukhadar: […] "this book is a kind of doorway, hopefully the first of many works they’ll read to understand the situation in Syria and the Syrian people better. In other words, this book is only a starting point, and I hope it encourages readers to seek out the writing of people born and raised in Syria and of refugees in their own words."
Haar boek kan ogen openen voor het onbekende.
Ik kreeg steeds meer moeite om Wil uit te lezen. Ik miste diepere lagen, en ik voelde eigenlijk voor niemand van de personages sympathie of mededogen.
Het kan er ook aan liggen dat ik heel vaak bij boeken die in het Midden-Oosten spelen, een gevoel van herkenning en thuiskomen heb. Landscape of my heart. Amman, de ferry van Aqaba naar Nuweiba, de kleuren van de woestijn … Maar het is toch vooral Nour, met haar manier van kijken naar de wereld, haar liefde voor haar familie, die mijn hart steelt. Mijn hart huilt bijna nooit meer om boeken, maar hier raakte ik meerdere malen ontroerd.
