leeservaringsverhaal

We hadden vorige week een lezing in het kader van de Literatuurclubs Drenthe, bij wie wij ons als leesclub hebben aangesloten. Hij ging over Old Filth, en werd gegeven door Esmeé van den Boom, die ook de informatiebrochure bij het boek heeft geschreven, dus in die zin verwachtte ik niet veel nieuws.
Maar zij ging in op een heel ander aspect, iets waar ik via kindeke's onderzoek naar narratieve therapie wel iets over wist, maar niet dat het ook bij film- en literatuurwetenschap wordt gebruikt: de Trauma Theory.
Thuis meteen gegoogled natuurlijk, en ik vond meteen een document dat aansloot bij iets wat Esmée tussen neus en lippen door had genoemd: dat deze theorie erg toegespitst is op wat we in de westerse (witte) wereld onder trauma verstaan.

Ik ben nu Happiness van Aminatta Forna aan het lezen, en daar speelt dit gegeven ook een hoofdrol. Hoofdpersoon Attila is een Ghanese psychiater, die er tegenaan loopt dat wat iemand uit een Afrikaans land beschouwt als 'horende bij het leven' voor een westerling meteen een trauma is.
Ik ben erg onder de indruk van het boek, en het kost veel moeite om het te lezen. Het leest als zo'n ronddraaiend swarovski kristalletje dat voor het raam hangt, steeds worden andere facetten belicht van steeds veranderende thema's. Het leest ook als poëzie, waarbij je elke scène als een dichtregel op je moet laten inwerken. Er is vrijwel geen plot, geen narrative drive, dus niets van wat ze in de trauma theory voorstaan: de helende kracht van een logisch en compleet verhaal.
Wel sluit het aan bij een andere onderdeel: dat je trauma vaak niet rechtstreeks kunt bereiken, maar wel via kunst.

Onder een traumaroman wordt verstaan: fictie waarin een diepgaand verlies wordt overgebracht, en de veranderingen die dit in een personage teweegbrengt. Voor Old Filth waren het twee trauma's: hij werd losgerukt uit zijn vertrouwde wereldje in Maleisië, en van zijn verzorgster daar, en hij kwam ook nog eens terecht in een verschrikkelijk pleeggezin. (Een ander voorbeeld van zo'n Raj-wees in de literatuur is Mary uit The Secret Garden.) We zien dat hij door het boek heen verschillende symptomen van PTSS vertoont. Dat hij samen met zijn nichtjes – die ook in dat pleeggezin waren ondergebracht – reconstrueert wat er destijds precies gebeurd is, en hij het verhaal logisch en compleet kan maken, betekent voor hem werkelijk een katharsis.

Zover was ik, toen de post het volgende recensieboek bracht. Over trauma gesproken …

Gisteravond begonnen in die roman over Anne Frank. Het begint als een ouderwets meisjesboek, en is gelardeerd met Nederlandse woorden, en niet altijd even goed. Onderduiken wordt bijvoorbeeld 'onder het duiken' genoemd. En ik houd mijn hart vast. Zoveel holocaustboeken (traumaromans, ik denk opeens aan Der Funke Leben van Remarque) zijn immers geldverdienboeken over de ruggen van vermoorden (hierbij denk ik in de eerste plaats aan die walgelijke Tatiana de Rosnay).

Daarna las ik Happiness uit. Het is een indrukwekkend en rijk boek. Alle personages (mensen én dieren) worden met mededogen getekend, ten voeten uit. Het is een boek dat je tijd en moeite ten volle waard is. Als ik dat vergelijk met het vorige recensieboek (ik schreef er al over in mijn bespreking van Old Filth)! Zulke intens vervelende en verveelde personages, zo weinig diepgang en mensenkennis bij de auteur, zo'n verspilling van bomen! Ik herhaal nog maar eens wat Renate Dorrestein schrijft in Dagelijks Werk: "Heel veel schrijvers hebben eigenlijk niks om over te schrijven, daarom verschijnen er zoveel nikserige boeken. Het lijkt me heel armzalig om nikserige boeken te schrijven. Je moet een missie hebben, vind ik."

Lees een uitstekende, inhoudelijke bespreking van Happiness bij Bettina.