Vanmorgen, toen ik de vraag van Anna beantwoordde over het meeleven met romanpersonages, schreef ik: "Ik lees nu A Gentleman in Moscow en leef ontzettend mee met graaf Rostov, en ook met verschillende andere personages. Tegelijk voel ik een zekere afstand die – denk ik - te maken heeft met de archaïsche manier van schrijven."
Nu heb ik het boek uit en vraag ik me af: vond ik het echt prachtig? De vraag stellen is hem beantwoorden natuurlijk. Het was me oorspronkelijk aangeraden door een lid van mijn Houstonse leesclub, en boekbloggers Bettina en Anna waren zeer lovend. Moet ik nu weer zonodig roet in het water gooien? Kan jij nou nooit eens gewoon …
Een Russische graaf wordt na de revolutie tot levenslang huisarrest in Hotel Metropole in Moskou veroordeeld. Hij slijt er tientallen jaren, en weet zijn bestaan rijk en zinvol te houden door de omgang met diverse mensen uit alle lagen van de bevolking. Van eregast wordt hij lid van het personeel, van ongetrouwde edelman wordt hij een zorgzame vader … What's not to like?
Maar waarom duurde het dan zo lang om het uit te krijgen? Waarom liet ik me weer door van alles afleiden?
Ik blader door alle vijfsterrenbesprekingingen op Goodreads. Af en toe is er eentje van 3 sterren. Te sprookjesachtig. Te zoet. Te weinig plot, te veel gemijmer. Iemand gaat tekeer over het feit dat hij in feite zijn adellijke leventje voortzet, terwijl het volk hongert.
Dan stuit ik op de recensie van Anastasia. Zij laat - als geboren Moscoviet, en op grond van verhalen van haar grootouders – zien hoe onmogelijk het is dat dit sprookje zo heeft plaatsgevonden. De armoede en de honger waren verschrikkelijk, en niets lijkt daarvan in Hotel Metropole door te dringen. En het Kremlin kun je helemaal niet zien vanuit het hotel.
Ik geloof niet dat mijn twijfel alleen daarmee te maken heeft. Voor mijn gevoel zit er geen enkele ontwikkeling in de personages. Ze vervullen hun rol als poppen in een poppenspel en ze leven lang en gelukkig, wat er ook in de buitenwereld gebeurt.
Ik denk nog eens even terug aan Old Filth. Ook zo'n gepriviligeerde mijnheer in een 'zorgeloos' bestaan. Maar oh, wat gebeurt er daar een hoop.
Frappant, hè? dat mensen zulke verschillende dingen kunnen halen uit een boek! Jij benadert dit boek volstrekt anders dan ik. Zou dat ook kunnen doordat je als schrijfcoach een heel helder idee hebt van wat een goed verhaal is? Wat daar wel en niet in thuishoort? Ik wil daarmee niet meteen suggereren dat een goed verhaal voor een schrijfcoach altijd dezelfde formule en ingrediënten moet hebben, maar je besprak laatst zelf een boek waarbij je constateerde dat het helemaal niet aan de regeltjes voldeed en dat het toch de moeite waard was - wat kennelijk een uitzondering is. Zou het niet kunnen dat je door je beroep sterk geneigd bent als het ware met het rode potlood in de aanslag te lezen en dat je daardoor minder onbevangen leest dan anderen? Ik ben tijdens mijn studie met een hele andere aanpak opgevoed: treed een boek open tegemoet en kijk niet of het voldoet aan bepaalde regels, maar probeer er achter te komen wat de schrijver voor ogen stond met het boek, wat hij ermee wilde, en of hij daarin geslaagd is. Dat is een aanpak die destijds al een beetje ouderwets was (en inmiddels al zo lang niet meer in zwang dat-ie misschien wel op het punt staat om een comeback te maken) en die zo weinig structuur en houvast biedt, dat hij voor veel mensen niet goed werkte. Je werd als het ware in het diepe gegooid, waarbij een paar studenten vanuit een of ander instinct vanzelf leerden zwemmen, een veel grotere groep met enige moeite het hoofd boven water hield en ook een groot aantal verzoop. Mij paste die aanpak wonderbaarlijk genoeg heel goed. Je ging zonder vooropgezet plan op ontdekkingsreis in het boek en liet je verrassen (of niet natuurlijk, het viel ook wel eens tegen). Daarna schreef je je gedachten erover op en die besprak je met je medestudenten. Allemaal heel ongestructureerd en heerlijk. Leesplezier was trouwens in dit soort aanpak ook een factor, wat mij veel deugd deed.
Om terug te gaan naar dit boek: je zegt dat dit eigenlijk een sprookje is, maar ik krijg de indruk dat dat voor jou een kritiekpunt is. Het is zeker geen felrealistisch verhaal, eerder een fantasie. Ik vergelijk het niet voor niks met The Grand Budapest Hotel, dat ik juist zo prachtig vind omdat het niet de letterlijke werkelijkheid weergeeft maar een nieuwe werkelijkheid die aan de verbeelding van de makers is ontsproten en allemaal nieuwe onverwachte kleuren heeft. Als je het op die manier benadert, is het misschien niet helemaal eerlijk om het boek te verwijten dat elders mensen hongersnood leden en dat je vanuit het hotel het Kremlin niet kunt zien. Het is een fantasie, een idiosyncratische herordening van de werkelijkheid, daarin mag dat (tenminste van mij wel). Towles heeft zich volgens mij nooit ten doel gesteld een realistische roman te schrijven en het is de vraag of je hem daarop dan wel kunt afrekenen.
Geen ontwikkeling in de personages? Maar de hoofdpersoon heeft zichzelf getransformeerd van een aristocraat met een standaard-aristocratisch leven tot een onzichtbaar personeelslid, tot iemand die anderen bedient en dienstbaar is! En al doende pikt hij van alles op over het leven, over de waarde van vriendschap, van liefde, van simpele dingen. Het lijkt alsof er weinig gebeurt, maar zo heb ik het niet ervaren. Voor mij was de Graaf aan het eind een volstrekt ander iemand dan aan het begin en dat was ook één van de redenen dat ik zo blij van het boek werd. Ik ben benieuwd hoe Bettina daar over denkt.
Me openstellen voor een boek is altijd mijn begin-uitgangspunt. Van onze onvolprezen leesclubjuf in Aberdeen heb ik geleerd me altijd af te vragen of dat wat ik voel tijdens het lezen van een boek bewust zo beoogd is door de schrijver. Natuurlijk hoop ik altijd dat ik net zo enthousiast over een boek zal zijn als degenen die het mij aanraadden, want wat is er heerlijker dan een vijfsterrenleeservaring?
Bij het boek van Rumer Godden moest ik mij de raad van Jo weer even bewust in gedachten brengen. Het gevoel dat ik erin verzoop was bewust beoogd door de schrijver, en dat maakte het tot een geweldig knap boek.
Pas als ik bij mezelf bespeur dat ik een boek veel minder goed vind dan anderen, probeer ik zorgvuldig na te gaan waardoor dat komt. Dan komt onder andere de schrijfcoach-expertise van pas, vooral omdat het me de terminologie geeft om mijn gevoel te verwoorden. Met een rood potlood of vooropgestelde ideeën heeft dat niets te maken.
Ik vond het oprecht jammer dat ik dit boek niet mooier vond dan ik het vond, en zocht naar oorzaken. Als ik mijn lijstje met vijfsterrers eens doorkijk, heeft het vooral te maken met – toch – te weinig plot en te weinig karakterontwikkeling. Niet met het 'sprookje' of de 'fantasie' op zich. De boeken van Sarah Perry en Alice Hoffman zijn ook sprookjesachtig, evenals het in de moderne tijd spelende The Unseen World. Maar in dit geval wordt de 'fantasie' zo uitdrukkelijk geschraagd door historische gebeurtenissen en personages, dat de auteur wel degelijk mag worden aangesproken op feitelijke onjuistheden.
Wat ontzettend leuk om hier zo over na te denken en vooral, dat we allemaal tot andere conclusies komen.
Grappig genoeg stoorde het mij niet dat het verhaal misschien niet heel realistisch is. En dat zeg ik niet vaak, zeker niet als het gaat om de historische punten. Maar wat mij betreft is het niet heel belangrijk of het Kremlin nu wel of niet gezien kan worden vanuit het hotel of dat het misschien niet heel realistisch is dat de enorme hongersnood wel een beetje te merken is, maar niet heel nijpend wordt en daarmee geen recht doet aan wat er toen in Rusland gebeurde. Het is geen historische roman over de Russische revolutie, het is vooral het verhaal van een man die in een zeer beperkte omgeving zichzelf opnieuw moet vinden en daar bijzonder mooi in slaagt. Tenminste, zo heb ik het opgepakt.
Ik ben het dan ook niet met je eens dat er te weinig plot en karakter ontwikkeling zou zijn, voor mij draait het juist om de persoon van de graaf die verandert in al die jaren. En al die terloopse dingen die later heel belangrijk blijken te zijn, ik vond het een schitterend boek.
Misschien scheelt het ook dat ik bijvoorbeeld geen enkele verwachting had toen ik het boek begon te lezen en jouw verwachtingen misschien te hoog gespannen waren?
Groetjes,
Nee, dat maakte het hooguit moeilijker om met mijn ervaring voor de dag te komen. Waarbij ik voor de goede orde wil opmerken dat het niet mijn bedoeling is om iets te 'bewijzen' of mijn 'gelijk te halen.' Ik probeer in alle oprechtheid te achterhalen waarom het boek mij niet wist te raken.
Wat een geweldige discussie! Ik vond Anna's bespreking prachtig en heel enthousiasmerend, en vervolgens lees ik de jouwe, die daar diametraal op staat.
Gelukkig heeft mijn bieb het, dus ik kan zelf gaan ervaren aan welke kant ik sta zonder bang te hoeven zijn voor een eventuele miskoop 🙂
Ik ben benieuwd!