Ik heb van Rubber genoten zoals ik geniet van elk voor-oorlogs boek in oude spelling. Ik had een e-book gedownload van de dbnl dat behoorlijk slordig was, zonder alinea-aanduidingen, met 'druk'fouten en een lelijke opmaak, maar daar kon ik wel omheenlezen. Ook aan het woud van stippeltjes raak je gewend.
Het boek geeft een goed beeld van het leven 'in de rubber' op Sumatra gedurende de jaren twintig (het eindigt met de krach van 1929). Er waren heel wat zinsneden die mij als ex-expat bekend voorkwamen. Hoewel ik alleen in Oman dat koloniale gevoel heb gehad. Naar de Club, de donkere bedienden, huispersoneel … Dat gevoel dat het werkelijke leven zich elders afspeelt, niet daar waar jij je bevindt. Het geruststellende idee dat je ooit 'gewoon' terug zult gaan. Er langzamerhand achterkomen dat 'terug naar huis' niet bestaat (in mijn geval al helemaal niet), omdat je zelf zo veranderd bent door dingen die je de thuisblijvers nooit kunt uitleggen.
En wat hij niet wist, dat was wat géén weet, die uit het eigen land wegtrekt: dat hij nooit meer ergens gehéél zou thuishooren. Niet in het nieuwe land, waar hij zijn beste jaren sleet en niet in het oude land, waar zijn kinderjaren lagen en misschien eens zijn ouderdom zou liggen....
Wat hij niét wist, dat was, dat hij nérgens meer een gehéél eigen plaats zou hebben; dat hij tot géén land, géén volk óóit meer gehéél zou behooren....
Het gevoel van nietige verlatenheid dat de oernatuur in je tweeg kan brengen.
Met lichte verbazing lees je de als vanzelfsprekend geuite vooroordelen omtrent ras en geslacht. Vrouwen hebben een 'intuïtieve fijngevoeligheid,' Slavische mensen hebben een 'weekere natuur,' koelies denken 'in hun deemoedige onderdanigheid' dat het wel goed zal zijn wat de toewan doet.
Het oerwoud wordt platgebrand om er rubberplantages aan te leggen, en dat is iets om trots op te zijn:
'deze mooie arbeid van het vruchtbaar maken van een ruwe streek.'
'… de autobanden die de hele wereld door gingen … Alles werk van blanke menschenhanden. Dit besef doortrilde hem als een trotsche ontroering …'
(Wanneer is dat precies veranderd? Pas in de jaren '60?)
Ik verbaasde me ook wel over het gebrek aan luxe (vooral in het begin van het boek, als de nieuw-aangekomenen in een soort hut van hout en palmbladeren worden ondergebracht). Wat een verschil met de villa's van Couperus!
Maar ook: wat een verschil in schrijftalent. Als je dan toch wilt vergelijken. Couperus doet wat een goed schrijver doet: een algemene problematiek invoelbaar maken door in te zoomen op één familie. Szekely huppelt van het ene personage naar het andere, zodat we om niemand echt kunnen geven. Het alwetende-verteller-perspectief doet er ook geen goed aan. Zijn we aanwezig op een van de orgieën waar alle rijkdom tenslotte op uitloopt, kijken we ook gauw even in het hoofd van een bediende, of van de restaurant-eigenaar. Iemands dood wordt al zó lang van te voren aangekondigd dat je er nauwelijks meer van schrikt, laat staan ontroerd raakt.
In het begin deed de stijl me wel een beetje denken aan Diet Kramer.
Je moet denken....’ haar stem was ernstig nu.... ‘je moet dènken, dat ik geen lastpost voor je wil zijn! Je moet me beschouwen als je kameraad.... niet als een lastige vrouw, voor wie jij zorgen moet. Hier, hebben we alléén mekaár. Ik wil dát voor je zijn, wat een manne-vriend voor je zou geweest zijn: hulp, steun,.... álles.... een èchte kameraad.
Maar qua diepgang haalt Szekely het ook bij Kramer niet.
En Couperus maakt ook duidelijk dat de "inlanders" wel deemoedig en onderdanig lijken, maar dat in hun denken helemaal niet zijn. Ze beschouwen de Nederlanders met een zekere minachting.
Precies, die had veel beter door wat er speelde.
Hoi Hella, dit boek stond ergens in mijn achterhoofd nog genoteerd op de lijst nog te lezen boeken. Daar kan het nu dus wel vanaf. Bedankt dat is weer een boek minder! Groetjes, Erik
Het boek geeft wel een heel goed beeld van een specifiek stukje koloniale geschiedenis waar ik persoonlijk nauwelijks iets van wist.