Cut and Paste

Ik koop eigenlijk nooit kunstboeken (behalve dan tweedehands, om uit te knippen). Maar toen ik deze tentoonstelling aangekondigd zag: Cut and Paste – 400 years of collage was het meteen duidelijk, die catalogus moest ik hebben! (Ik heb ook de noordelijke musea erop geattendeerd, alleen Belvédère reageerde enthousiast.)

Het is een prachtig boek dat begint met drie degelijke essays. Ik leerde van alles wat ik bij kunstgeschiedenis niet had geleerd. Daar leer je dat collage als kunstvorm werd uitgevonden door Picasso en Bracque en dezulken, na 1900 ergens. Na de uitvinding van de fotografie werd de beeldende kunst-in-het-platte-vlak steeds minder een venster om doorheen te kijken, maar een plat vlak waarin het gebeurde. Niet langer werd de werkelijkheid door de schilderkunst geïmiteerd, de werkelijke voorwerpen werden op het vlak gelijmd. Allemaal heel vernieuwend.
Behalve dat het in de eeuwen daarvoor natuurlijk al lang gedaan werd. Maar toen was het voornamelijk huisvlijt en hobby, en zoals we allemaal weten: dan telt het niet.

Het eerste essay - Collage over the Centuries door Patrick Elliott - geeft een mooi overzicht van de geschiedenis, waarbij collage ruim wordt opgevat als alles waarbij iets ergens op geplakt wordt. Dat begint al in de vijftiende eeuw, waarbij je – hoe scabreus – de rok van een dame kon optillen om te zien wat zij daaronder droeg. Ook werden er de mooiste kunstwerken gemaakt met quillwork (met van die opgerolde strookjes papier).
In de Victoriaanse tijd neemt collage als hobby echt een vlucht, vooral met kant-en-klaar gedrukte plaatjes (een beetje vergelijkbaar met onze poezieplaatjes), die overal op geplakt werden, tot complete kamerschermen aan toe. Ook werden er collages van foto's gemaakt, waardoor het mogelijk werd om grote familieportretten te construeren terwijl lang niet iedereen fysiek aanwezig was op die plek. Mensen hielden ook een soort logboeken bij van wat er in de familie of op het landgoed allemaal gebeurde. Helemaal niet zoveel verschil met Facebook, eigenlijk.

Het tweede essay - Collage before Modernism door Freya Gowrley - zoomt in op de periode voor het modernisme, dus voordat de beroemde kunstenaars ermee aan de haal gingen. (Dat gebeurt heel vaak in de kunst: iets begint onder het 'gewone' volk, pas later pikken de gevestige kunstenaars het op en gaan met de eer strijken.) Het diende ook heel veel verschillende doelen. Zo wordt bijvoorbeeld het herbarium heel geliefd (zowel met echte bloemen als met uitgeknipte). Er verschijnen steeds meer (mode-)tijdschriften, waarvan de afbeeldingen zich goed lenen voor collage.

Het derde essay - On edge: Exploring Collage Tactics and Terminology door Yuval Edgar - is het meest theorie-van-de-kunstgeschiedenis-achtig. Is het de lijm die iets een collage maakt? Of gaat het erom dat verschillende afbeeldingen samen iets nieuws creëren? Gaat het om de raakvlakken? Moet een afbeelding informatie overdragen, of laat de collage juist zien dat dat niet hoeft?
De kunstgeschiedenis doceert nog steeds dat collage begon met Braque en Picasso. Zij zochten naar nieuwe manieren van artistieke expressie. Treinkaartjes en krantenkoppen deden hun intrede in hun werk. De individuele kunstenaar was daarbij van ondergeschikt belang, vaak werd er ook samengewerkt aan collages.
Intussen stond de fotografie ook niet stil In zogenaamde fotomontages werden verschillende negatieven over elkaar afgedrukt, of bestaande foto's werden uitgeknipt en opnieuw samengevoegd.
De surrealisten zagen collage als een manier om fantastische voorstellingen te maken. Max Ernst was hierbij een voorloper.
Iets wat wij nu décollage noemen werd in de jaren zestig 'uitgevonden': gebruik maken van beschadigde oppervlakken van reclameborden e.d. Daar zijn diverse lagen over elkaar heen geplakt, er weer afgescheurd of –gesleten, en juist die gelaagdheid maakt het werk zo expressief.

En dan volgen de afbeeldingen van 182 collages, beginnend in de zestiende eeuw en eindigend in 2018, met informatieve teksten erbij. Door de eeuwen heen zijn er zoveel verschillende materialen gebruikt (ook stof, bijvoorbeeld, of hout), is het op diverse ondergronden toegepast (van dagboek en ansichtkaart tot kamerscherm en schilderij), diende het verschillende doelen (van hobby tot herdenking – een foto met een stervende erin gemonteerd - ) en werd het gedaan door "echte" kunstenaars en minder bekende beoefenaars.

Ik vond het inspirerend om te zien hoeveel verschillende manieren er zijn om collages te maken, bij verschillende had ik het gevoel: oh! Dat wil ik óók! Het boek neemt ook een vooroordeel weg. De gemiddelde mens denkt bij het woord collage vaak "oh, dus dan plak je plaatjes van anderen op?" terwijl het zoveel meer is. Het kan emoties uitdrukken, een politiek statement neerzetten, een nieuwe kijk op oude afbeeldingen geven, heel mooi zijn of juist schreeuwend lelijk, het kan een manier zijn om creatief bezig te zijn als je zelf niet goed kan tekenen of schilderen, ook bijvoorbeeld door ziekte (denk aan Matisse). Je kunt je verhouden tot oude kunstwerken, je kunt voor jou belangrijke woorden van passende beelden voorzien, en het is van alle tijden. Is de galerij op je smartphone niet net zoiets als deze collage?

Dit bericht is geplaatst in creatief, recensies met de tags , . Bookmark de permalink.

17 Reacties op Cut and Paste

  1. Wat een leuk, leerzaam stuk. Ik had geen idee dat collages al zo lang gemaakt werden. Ik ben altijd enorm geïntrigeerd door wat 'gewone' mensen vroeger deden, omdat daar tot voor kort maar zo weinig aandacht aan besteed werd, terwijl het juist een hele mooie manier is om het verleden tot leven te brengen.

  2. Erik Scheffers schreef:

    Hoi Hella, een mooi stuk en dit lijkt mij echt een interessant boek. In tegenstelling tot jou koop ik wel regelmatig (dure) kunstboeken. Ik zag zojuist twee nieuwe groot formaat boeken van Taschen over Rembrandt liggen bij Broese en mijn handen jeukten. Ik vind het wel jammer dat van veel kunstboeken de bijbehorende teksten niet zo geweldig zijn, en dan zeg ik het echt vriendelijk.
    Jij kent vast wel het werk van John Heartfield. Die maakte in de jaren 30 collages waarop hij Hitler en de nazi's belachelijk maakte. Jammer dat dat toen door het grootste deel van de Duitse bevolking is genegeerd. Groetjes, Erik

  3. Fenna schreef:

    Wat een informatief blog, dank. Dat filmpje bij over de tentoonstelling is ook prachtig. Waar heb je dat boek gekocht Hella? Ik hoop dat de tentoonstelling naar Nederland kan komen, zou heel goed passen bij het Coda bijvoorbeeld. Heb je die ook benaderd?

    • Hella schreef:

      Oh, dat filmpje heb ik nog niet eens bekeken! Nee, heb alleen Leeuwarden, Groningen en Heerenveen benaderd omdat ik er anders zelf toch niet heen kan. 🙁
      Ik heb het boek via Amazon gekocht.

  4. Ferrara schreef:

    Dank je wel voor dit leerzame en inspirerende stuk. Een stimulans om de hobbyspullen weer tevoorschijn te trekken.

  5. lethe schreef:

    Ik word hier ook helemaal enthousiast van. Ik heb gisteren diverse boekhandels in de buurt afgelopen om te kijken of ze het boek in huis hadden zodat ik het met eigen ogen kon bekijken, maar het is waarschijnlijk nog te nieuw.
    Ik zit te twijfelen of ik het 'unseen' zal aanschaffen. Ik ben niet van plan om iets met collage te gaan doen, maar ik houd wel van papierkunst (zelf doe ik aan origami).
    Komen alle afbeeldingen bij je stuk uit het boek, of heb je ze ook elders vandaan?

  6. lethe schreef:

    Kijktip voor vanavond (of achteraf kijken):

    Close up: De duizelingwekkende werelden van collagekunstenares Aldwyth (NPO2, 23.25)

    Voor het geval je het niet gezien had in de gids 🙂

Laat een antwoord achter aan Erik Scheffers Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *