Carson McCullers – Clock without Hands

We lezen dit boek voor de leesclub, ik las het parallel aan City of Girls omdat ze tegelijk uit moesten. Een groter verschil is niet denkbaar. Pas herlas ik wat ik had geschreven over Stoner, en dat is ook op dit boek van toepassing:

"Waar zit het 'm in, dat literatuur zo moeilijk te definiëren is, en zo acuut herkenbaar?
Het is een bepaalde kunst van formuleren die niet beter kan. Punt. Gewoon niet. Er is een perfectie in elke zin, er is geen woord te veel, geen zin te lang, geen emotie te goedkoop, geen vergelijking te cliché. En het is ook niet alleen de taal. Het is ook de psychologie, de fijnbesnaarde, diepdoorvoelde inzichten in alle mogelijke drijfveren van elk mogelijk menselijk hart. En dat dan vanuit een natuur die met dat boek meer wil dan alleen het gratuite signaleren van het kwaad in de mens. Een natuur die de wreedheid van de schrijver tegelijk met een groot menselijk mededogen kan aanzetten. Dat kunnen de Grunbergs en Buwalda's van deze wereld niet. Dat kunnen de Barnesen en de Williamsen wel. Dat zijn de grootsten."

Carson McCullers kan het ook. De vier hoofdpersonen van dit boek worden – met al hun fouten en slechte karaktertrekken – vol mededogen neergezet. Vol psychologisch inzicht ook. Ik moet denken aan wat Virgina Woolf in haar dagboek schrijft (over Mrs. Dalloway), dat een schrijver achter zijn personages een grot moet uitgraven. "I dig out beautiful caves behind my characters; I think that gives exactly what I want; humanity, humor, depth. The idea is that the caves shall connect, & each comes to daylight at the present moment."

Terwijl ik dat opschrijf, besef ik meteen dat dat precies is waar het City of Girls aan ontbreekt. Die personages hebben een what-you-see-is-what-you-get karakter. Amusant, kleurrijk, maar niet meer dan dat.

Bij Bettina vind je een mooie samenvatting van het verhaal, zij is daar veel beter (geduldiger?) in dan ik.
Ik wil het nog even hebben over de titel: klok zonder wijzers. Vanmorgen dacht ik opeens aan wat Herman Finkers altijd zegt over "uit de tijd raken" als Twentse uitdrukking voor overlijden.

J.T. Malone, Fox Clane, Jester Clane en Sherman Pew zijn allemaal op hun eigen manier "uit de tijd." En dat is ook waar hun grottenstelsel door verbonden is. Bij Malone is het natuurlijk letterlijk, zijn verhaal is de kroniek van een aangekondigde dood. De klok tikt, maar hoe laat het is? Geen idee. Judge Clane is in het verleden blijven steken, met de moderne noties van rassengelijkheid kan hij helemaal niets. Jester Clane, zijn kleinzoon, was blijven steken in zijn jeugd, die getekend is door de zelfmoord van zijn vader. Pas als hij verneemt waarom zijn vader zelfmoord pleegde, wordt hij volwassen en weet hij wat hij wil. Voor de zwarte wees Sherman geldt dat op een andere manier: als hij erachter komt wie zijn ouders zijn, vindt hij het tijd worden dat de wereld nu rekening met hem gaat houden. Maar zo ver is de moderne tijd nog niet voortgeschreden.

De symboliek van tijd en klokken doordesemt het hele boek, maakt het tegelijk tijdloos én spannend. Tegelijk lijkt het verhaal soms warrig – heel anders dan de duidelijke en-toen-en-toen-volgorde van City of Girls – maar dat past juist heel goed bij de thematiek.
Hoe passen wij in onze tijd en hoe staan wij erbuiten – en wat voor invloed heeft dat, op onszelf en op anderen.